Garstka cytatów z Nieskończoność w papirusie: Fascynujące dzieje książki od czasów starożytnych (Vallejo Irene)

… książka od wieków jest naszym sprzymierzeńcem w wojnie, o której nie wspominają podręczniki do historii. Wspiera nas w walce o przetrwanie naszych dzieł: słów, które są jak tchnienie wiatru; fikcji, którą tworzymy, by nadać sens chaosowi i w nim przetrwać; prawdy i fałszu, naszej wiedzy – zawsze doraźnej – którą wydrapujemy na twardej skale ludzkiej ignorancji [17]

Pasja kolekcjonera książek przypomina pasję podróżnika. Każda biblioteka jest podróżą; każda książka paszportem, który nigdy nie traci ważności. [39]

Właśnie teraz trzymasz w rękach otwartą książkę, poświęcasz się czynności tajemniczej i niepokojącej, choć nawyk uniemożliwia ci dziwienie się temu, co właśnie robisz. Zastanów się. W ciszy przebiegasz spojrzeniem rzędy liter – mają dla ciebie sens, przekazują pojęcia niezależne od świata, który otacza cię właśnie teraz. Zamykasz się, by tak rzec, w wewnętrznym pokoju, gdzie rozmawiają z tobą nieobecni, czyli widma, dostrzegane tylko przez ciebie (…) i gdzie czas płynie w rytmie twojego zainteresowania lub znudzenia. Tworzysz pewną rzeczywistość paralelną, podobną do iluzji kinematograficznej, rzeczywistość, która zależy tylko od ciebie. W każdej chwili możesz oderwać wzrok od tych akapitów i powrócić do czynności i działań w świecie zewnętrznym. Ale tymczasem pozostajesz na uboczu, które w tym momencie wybierasz. Jest w tym jakaś magiczna aura. [63]

… do obozowisk na Jukonie, nad brzegi Missisipi, do zamku If, do tawerny „Admirał Benbow”, na Górę Dusz, do puszczy w Misiones, nad jezioro Maracaibo, do dzielnicy Beni Kirka w Odessie, do miasta Ventimiglia, na Prospekt Newskiego, na wyspę Barataria, do jaskini Szeloby przy granicy z Mordorem, na wrzosowiska wokół dworu Baskerville’ów, do Niżnego Nowogrodu, do zamku Wejdziesz-i-nie-Wrócisz, lasu Sherwood, do ponurej Starej Anatomii w Ingolstadt, na drzewiastą aleję barona Cosimo w Ombrosie, na planetę baobabów, do tajemniczego domu Yvonne de Galais, do kryjówki Fagina, na wyspę Itakę [109]

Kiedy jakaś opowieść się we mnie wedrze, gdy spadnie na mnie ulewą słów, gdy zrozumiem, do bólu, o czym mówi, gdy się upewnię – do głębi, w samotności – że jej autor zmienił moje życie, znów wierzę, że ja, właśnie ja, jestem tą czytelniczką, której ta książka szukała. [121]

Ani wiedzy, ani całej literatury nie obejmie osobniczy umysł, a dzięki książkom przed każdym otwierają się bramy wszelkiej opowieści i wszelkiej wiedzy [140]

W pewnym sensie my, czytelnicy, przechowujemy intymne biblioteki z tajnymi słowami, które zostawiły w nas swój ślad [144]


Kiedy sprzedasz komuś książkę, wszak nie sprzedajesz mu dwanaście uncji papieru, atrament i klej. Sprzedajesz mu całkiem nowe życie. Miłość, przyjaźń i dowcip, i statki żeglujące w nocy. W książce mieści się wszystko, niebo i ziemia (…) [161] ("Parnassus on Wheel" – Christopher Morley)

Ponad dziesięć tysięcy bibliotekarek i bibliotekarzy w samej Hiszpanii – setki tysięcy na całym świecie – robią wszystko, by zaspokoić nasz głód słowa. Są strażnikami naszych używek. To im powierzamy naszą wiedzę i nasze marzenia, od bajek dla dzieci do encyklopedii, od dzieł erudycyjnych do szyderczych komiksów. W czasach, kiedy liczne wydawnictwa niszczą nakłady, by uniknąć opłat za magazynowanie, to biblioteki przechowują prawdziwy kufer skarbów.
Każda biblioteka jest miejscem wyjątkowy, i, jak mi ktoś kiedyś powiedział, zawsze jest podobna do swego bibliotekarza. Podziwiam te setki tysięcy osób, które szczerze wierzą w przyszłość książek, a raczej w ich zdolność przetrwania w czasie. Niech radzą, ożywiają, pobudzają do działania, stwarzają preteksty, by wzrok czytelnika wreszcie obudził słowa drzemiące w niejednym tomie, który często wiele lat pokutuje na półce. Wiedzą, że ten akt, tak codzienny, zwyczajny, jest w gruncie rzeczy (…) wskrzeszaniem świata. [173]

(…) Na tych półkach nie ma granic ani czasowych, ani geograficznych. I wszyscy jesteśmy zaproszeni, by wejść do środka: cudzoziemcy i miejscowi; ludzie w okularach, w soczewkach kontaktowych i ci z zaropiałymi oczami; mężczyźni uczesani w kok i kobiety, które noszą krawat. Wydaje się, że to utopia. [176]

Cytat z Pereza-Reverte o wojnie – zniszczona biblioteka w Sarajewie: „Kiedy książka płonie, kiedy książka jest niszczona, kiedy książka umiera, wtedy i z nas coś się odrywa i ginie bezpowrotnie. Kiedy książka płonie, umierają wszystkie żywoty, które ją utworzyły, wszystkie żywoty w niej zawarte i wszystkie żywoty, którym ta książka mogła dać w przyszłości otuchę i wiedzę, mądrość, radość i nadzieję. Zniszczyć książkę, to jest, literalnie, zabić ludzką duszę”[269]

W języku łacińskim rzeczownik liber [hiszp. libro – książka] i przymiotnik liber [hiszp.libre – wolny] brzmią tak samo, choć rdzenie indoeuropejskie obu wyrazów mają odmienne pochodzenie. (…) ta szczególna gra słów identyfikuje lekturę z wolnością. W każdej epoce to powiązanie stanie się potrzebą ludzi wykształconych.[317]

I kto by pomyślał, że w czasach Wielkiej Rewolucji Cyfrowej ponownie nabierze mocy starożytna idea kultury jako rozrywki dla amatorów. Znów rozbrzmiewa ta sama śpiewka: jeśli pisarze, dramaturdzy, muzycy, aktorzy, filmowcy chcą mieć pełne brzuchy, niech się zabiorą do uczciwej pracy, a sztukę uprawiają w czasie wolnym. W nowych strukturach neoliberalizmu i w świecie internetu – podobnie, jak w Rzymie niewolników i patrycjuszy – postuluje się, by praca twórcza była bezpłatna. [322]

Książki nie straciły początkowego waloru, jaki miały w czasach Rzymu, owej zdolności subtelnego rysowania map afektów i przyjaźni. Kiedy jakieś stronice nas wzruszają, kochana istota będzie tą pierwszą, z którą o nich porozmawiamy. Wręczając powieść czy tomik poezji komuś, na kim nam zależy, wiemy, że jego opinia o tekście w nas się odzwierciedli. Jeśli przyjaciel, ukochana lub ukochany wręcza nam książkę, podążamy śladem ich upodobań, za ich myślami w tekście, a podkreślone fragmenty budzą zaciekawienie, bo może są jakąś aluzją, i rozpoczynamy osobistą rozmowę z napisanymi słowami, z większą intensywnością otwieramy się ku ich misterium. W oceanie liter szukamy butelki z listem do nas. [347]

Przez całe wieki słowo pisane zawzięcie prześladowano – dla niego niezwyczajne są raczej czasy pokoju, gdy do księgarń przychodzą spokojni ludzie, którzy nie wieszają sztandarów, nie grożą oskarżycielsko palcem, nie rozbijają okien wystawowych, nie podkładają ognia ani nie poddają się atawistycznej namiętności zabraniania. [361]

Książki mają głos i mówią, ratując epoki i żywoty, a księgarnie są tymi magicznymi terytoriami, gdzie słuchamy trzeszczących, ale ciepłych głosów nieznanej pamięci. [364]

Klasyki to wielkie przetrwanie. (…) Są to książki wciąż przyciągające nowych czytelników sto, dwieście, dwa tysiące lat po ich napisaniu. Umykają zmieniającym się gustom, mentalności, przekonaniom politycznym, rewolucjom, następującym po sobie cyklom, zobojętnieniu nowych pokoleń. I na tej tak łatwej do zgubienia się drodze zdobywają nowy świat autorów, na których oddziałują. (…) Każda nowa forma ekspresji – reklama, manga, rap, gry wideo – nawiązuje do nich i je przetwarza. [424]

Jak wszystkie taksonomie, kanony ujawniają mentalność tych, którzy je formułują, oraz rzeczywistość ich epoki. I tak przy wybranych nazwiskach wyłaniają się uprzedzenia, aspiracje, uczucia, ślepe zaułki, wpływy władzy, autoafirmacja. Studiowanie dzieł klasycznych, które przestały nimi być, a także dzieł marginalnych, które uzyskały znaczneie, oraz tych nieprzerwanie zachowujących swoje wpływy – czyli historia przemian w kanonie w ciągu wieków – obiecuje fascynujące spojrzenie na nasze życie kulturalne. [432]

Książki usankcjonowały, to pewne, straszliwe wydarzenia, ale również utrwaliły najlepsze narracje, symbole, wiedzę oraz wynalazki, które ludzkość stworzyła w przeszłości. (…) Bez książek najlepsze osiągnięcia w naszym świecie rozpłynęłyby się w niepamięci. [460]

(…) ludzkość rzuciła wyzwanie destrukcji, wynajdując pismo i książki. Dzięki tym wynalazkom wytworzyła się ogromna przestrzeń na spotkanie z innymi i nastąpiła intensyfikacja wiary w życie idei. Jakoś tak tajemnie i spontanicznie miłość do książek połączyła niewidoczną więzią ludzi – kobiety i mężczyzn – którzy, nie znając się, przez wieki ratowali skarbnicę najwspanialszych opowieści, marzeń i myśli.[464]