Moje spotkanie z „Krivoklatem” pióra Jacka Dehnela można podzielić na kilka etapów: zaciekawienie, zauroczenie, zdumienie, fascynację, znużenie (nie mylić ze znudzeniem), powrót i smuteczek. A było to tak.

Zaciekawienie. Postać Jacka Dehnela nie jest mi obca. Wielokrotnie czytałam o nim zarówno w tradycyjnej prasie – staromodnie drukowanej na papierze (należę do skazanego na wyginięcie gatunku, polującego na ten coraz rzadszy pokarm duchowy), jak i w Internecie. Pisarz, poeta, tłumacz, wielokrotnie nagradzany, nominowany, podziwiany, tłumaczony na wiele języków. Posługując się terminologią współczesnych mediów – Dehnel to „gorące nazwisko”. A jednak, choć staram się nadążać za tym, co w trawie piszczy, jakoś tak się złożyło, że dotychczas nie czytałam żadnego tekstu, który wyszedł spod jego pióra. Nic więc dziwnego, że gdy na półkach księgarń pojawił się „Krivoklat”, poczułam zaciekawienie. „O co z tym Dehnelem chodzi” – pomyślałam i zrozumiałam, że oto nadarza się wspaniała okazja, by poznać odpowiedź na to, dość w sumie naturalne, pytanie. A co może być lepszym bodźcem do działania niż ciekawość? I tak oto „Krivoklat” znalazł się na mojej czytelniczej półce.

Zauroczenie. Mówią, że nie należy oceniać książki po okładce. Może i nie należy, ale natury nie oszukasz. Starannie wydana pozycja przyciąga wzrok, zachęca do zakupu. I choć w powieści liczy się przede wszystkich treść, to jednak prawdziwy miłośnik książek odczuwa fizyczną wręcz przyjemność dotykając pięknej okładki, oglądając ją, gładząc, ba!, są nawet tacy, którzy książki wąchają, by poczuć zapach papieru i świeżej farby drukarskiej. W „Krivoklacie” zakochałam się od pierwszego wejrzenia. Urzekł mnie starannością wydania (Znak, 2016) i fascynującą okładką: wysublimowaną, niestandardową, realistyczną, a jednocześnie pozbawioną płytkiej dosłowności.

Zdumienie. Okładka okładką, ale mimo wszystko najważniejsze jest to, co w środku. A w środku niespodzianka. Przynajmniej pod względem formy jest „Krivoklat” powieścią nieszablonową. Zazwyczaj niechętnym okiem patrzę na wszelkie eksperymenty formalne, ale tu rezygnacja z ogólnie przyjętych rozwiązań nie jest, przynajmniej w moim odczuciu, żadnym eksperymentem, lecz dobrze przemyślanym, wręcz perfekcyjnym, dopasowaniem formy do treści. Autor stosuje przemyślny zabieg: całkowicie rezygnuje z użycia akapitów, tworzy niezwykle długie, rozbudowane zdania, ciągnące się czasami przez kilka stron, pełne wtrąceń, dygresji i powtórzeń. Trzeba chwili, by do takiego tekstu przywyknąć, ale gdy już przestawimy się na inny odbiór, „kupimy” zaproponowane rozwiązanie, odkrywamy, że jest idealne. Dlaczego? Główny bohater, tytułowy Krivoklat, jest wszak szaleńcem (przynajmniej dla społeczeństwa, w którym przyszło mu żyć), a powieść – owego szaleńca monologiem. Wyrzucanym szybko, chaotycznie, na jednym oddechu. To jednak szaleństwo z metodą. W naszym świecie jedynie szaleniec, nieskrępowany ciasnym gorsetem norm, może szczerze mówić o tym, co najważniejsze – o sztuce i o miłości. Monolog Krivoklata jest tylko pozornie bezładny.

Fascynacja. Gdy już zanurzymy się w świat wykreowany przez Dehnela, zauważymy, że każde słowo jest tam starannie przemyślane, że z pozornego chaosu niczym z barwnych plamek na obrazie Renoira (notabene znienawidzonego przez Krivoklata :)) wyłania się spójny wizerunek świata. Autor snuje opowieść niezwykle konsekwentnie, a jednocześnie nie przestaje nas zadziwiać. Zdania skrzą się inteligencją i dowcipem. Przy czym jest to żart najwyższej próby: delikatny, nienachlany, mądry, ironiczny, ale nie złośliwy, z elementami czarnego humoru, który uwielbiam. Bo to przede wszystkim powieść prześmiewcza, oparta na wielopiętrowej ironii – czasem trudno się zorientować, z kogo właściwie się śmiejemy: z wyśmiewanego czy z prześmiewcy? Przepyszna rozrywka intelektualna.

Znużenie. Muszę teraz szczerze się przyznać, że mimo świetnej zabawy, jakiej dostarczył mi „Krivoklat”, nadeszła w końcu chwila, gdy poczułam się lekko znużona lekturą. Zwyczajnie, fizycznie, zmęczona. Wspomniana już forma – długie, wielowarstwowe zdania, dygresje, brak akapitów – sprawia, że czytanie wymaga sporego skupienia. Jak gra w szachy – dostarcza niezapomnianych emocji, ale jednak męczy. Jest też aspekt czysto praktyczny. Tej powieści nie da się czytać „z doskoku” – w metrze, w autobusie czy w poczekalni u lekarza. Trzeba wygospodarować sporo czasu wyłącznie na obcowanie z nią. I nie chodzi mi nawet o koncentrację, bo znam osoby, które potrafią skupić się w każdych warunkach. Mam na myśli aspekt czysto praktyczny. Głupio jest odłożyć książkę w połowie zdania. A w przypadku „Krivoklata” doczytanie do kropki może oznaczać dobry kwadrans. Oczywiście, są pozycje jeszcze bardziej „nieprzyjazne” pod tym względem, chociażby słynne „Bramy raju” Andrzejewskiego, składające się z jednego tylko zdania (przyznam się szczerze – moje podejście do nich zakończyło się sromotną klęską), co nie zmienia faktu, że nie jest to forma wygodna. Mówiąc krótko – poczułam przesyt i postanowiłam odpocząć.

Powrót. Porzucony „Krivoklat” leżał kilka dni na półce, podczas gdy ja pozwalałam odetchnąć mózgowi, robiąc skarpetki na drutach (niezwykle odstresowujące zajęcie – polecam wszystkim zagonionym i zabieganym). Nie trwało to jednak długo. Dość szybko poczułam wewnętrzną potrzebę zanurzenia się ponownie w wykreowany przez Dehnela świat. W każdym związku, czy jest to małżeństwo, przyjaźń, czy relacja między czytelnikiem a książką, czasami potrzeba chwili oddechu. Krótkie rozstanie dobrze nam zrobiło. Po przerwie powieść wciągnęła mnie jeszcze bardziej. Nawet nie zauważyłam, kiedy dotarłam do końca.

Smuteczek. Potem był już tylko smuteczek. Żal, że to koniec, że pora rozstać się z „Krivoklatem” i jego światem. Na otarcie łez pozostała mi tylko nadzieja, że Dehnel, będąc wszak pisarzem młodym, w pełni sił twórczych, nie powiedział jeszcze ostatniego słowa i za czas jakiś znowu nas czymś zaskoczy.


[Opinia pierwotnie opublikowana na moim blogu]