Kiedy przed trzema laty Świat Książki opublikował debiutancki zbiór opowiadań Juliusza Strachoty, książka przeszła bez większego echa. Trudno było pisać o prozie Strachoty i pewnie trudno będzie, choć jego nowa książka jest świadectwem oczekiwanego przez wielu wznowienia białej serii prozatorskiej Korporacji Ha!art i na pewno znajdzie wielu czytelników wśród tych, którzy cenią publikacje krakowskiej oficyny. „Cień pod blokiem Mirona Białoszewskiego” to bowiem zbiór tekstów w podobnej konwencji co te debiutanckie. Krótkie, urwane, pozornie chaotyczne, mieszające surrealizm z groteską i codzienne sprawy z metafizycznymi uniesieniami. Strachota tworzy miniatury literackie, w których najważniejsze jest przeżywanie świata przez neurotyka, outsidera, leczącego się z depresji mężczyzny, zakompleksionego nastolatka, uciekającego od rzeczywistości indywidualisty… Chociaż bohaterami tych opowiadań są ludzie z różnym bagażem doświadczeń i przeżyć, łączy ich na pewno jedno. Każdy z nich to puer aeternus, każdy ucieka od świata i od siebie samego, każdy w końcu przeżywa życie jako proces odkrywania prawdy o sobie, który często związany jest z frustracją i rozczarowaniem.

W jednym z opowiadań czytamy: „Nigdy nie miałem do powiedzenia nic, co wymagałoby więcej słów niż rozmowa z kasjerką w sklepie. Napisałem około stu powieści, ale historie kończyły mi się na trzeciej stronie, po tym, jak bohater kupił buty, rower albo niskoprocentowe mleko. Same się skończyły”*. Kończą się historyjki Strachoty zanim tak naprawdę staną się wiarygodne. Wywołują zainteresowanie, a potem niedosyt czytelniczy. Chwilami odnosi się wrażenie, że ta książka jest jak historia Jana Romana, „Człowieka, od którego wszystko się zaczyna”: „Chwilę może zaciekawia, a potem nudzi, wkurwia i zaraz się kończy”**. Czy takie pisanie może być przekonujące? Tak. Oddaje bowiem emocjonalną labilność narratora i niestałość świata, zamazuje jego kontury; czyni z opowieści o prawdziwych ludziach i prawdziwych zdarzeniach oniryczne obrazki, w jakich logika zdarzeń to logika wyobraźni tego, który zdarzenia interpretuje na swój własny sposób.

Białoszewski jest obecny w tej prozie od początku do końca. Jest obecny w języku, w próbach opisania samotności; w opozycji między tym, jak toczy się życie i tym, w jaki sposób można je ująć w słowa. Doświadczenia bohaterów to przecież swoista „Mironczarnia” rozpisana na wiele głosów. Bohaterowie Strachoty nie mogą uwolnić się od balastu wspomnień, ale tym samym próbują określić, nazwać i oswoić własne miejsce do życia, z którym wiążą się te wspomnienia. Część depresyjnych outsiderów z opowiadań Strachoty mogłoby podpisać się pod tym, co Białoszewski napisał w swym „Autoportrecie odczuwalnym”: „Noszę sobą jakieś swoje własne miejsce. Kiedy je stracę, to znaczy, że mnie nie ma”.

Stale obecne w miniaturach „Cienia pod blokiem Mirona Białoszewskiego” jest miasto, w które wtapiają się młodzi i starsi bohaterowie tekstów. Dzięki miejskiemu gwarowi, dzięki miejskiej różnorodności i anonimowości oni wszyscy mogą się tak naprawdę ukryć – przed światem i przed innymi ludźmi. Przestrzeń miasta podkreśla złożoność emocji i zachowań tych, którzy potrzebują dźwięku tramwaju za oknem, by poczuć się dobrze. To także przestrzeń miejskich blokowisk, przestrzeń anonimowa i trudna do opisania za pomocą języka. W takim otoczeniu rodzą się coraz silniejsze lęki, rodzi się przeświadczenie o byciu kimś przypadkowym i o tym, że chciałoby się złożyć reklamację i wymienić życie na inne.

To także książka o próbach budowania bliskich relacji z kobietami i o tych relacji zanikaniu. Książka, w której Strachota opowiada o świrach, którzy jak Białoszewski z chęcią zamalowaliby swe okna na czarno. I chociaż w porównaniu z debiutanckim zbiorem opowiadań stylistyka i sposób ujmowania problemów egzystencjalnych zasadniczo się u autora nie zmieniają, liczę na to, że o jego drugiej publikacji będzie nieco głośniej. I niech duch (cień?) Mirona Białoszewskiego Juliuszowi Strachocie w tym pomoże.



---
* Juliusz Strachota, "Cień pod blokiem Mirona Białoszewskiego", wyd. Ha!art, 2009, s. 51.
** Tamże, s. 61.