(Czytatka zdradza co nieco.)

Bez wstępu, lecimy... (Przekształcam czytatkę, jednak wrażenie chaosu nie zniknęło.)

Poezja Poego to dla mnie przede wszystkim bardzo dobry "Kruk" (w oryginale "The Raven"), czytany przeze mnie i po angielsku, i w tłumaczeniu... Barbary Beaupré, Jolanty Kozak, Władysława Jerzego Kasińskiego, Zenona Przesmyckiego, Macieja Frońskiego, Krzysztofa Jaskuły, Stanisława Barańczaka... Inne wiersze (w nawiasach przekłady, w których czytałam): "Od lat najmłodszych" (przeł. Roman Klewin), "Gwiazda wieczorna" (przeł. Zofia Kierszys), "Sen we śnie" (przeł. Włodzimierz Lewik; Władysław Nawrocki) / "Przyśnienie w śnie" (przeł. Józef Czechowicz), "Szczęśliwych chwil, szczęśliwych dni" (przeł. Włodzimierz Lewik), "Do wiedzy" (przeł. Włodzimierz Lewik), "Pieśń z Al Aaraaf" (przeł. Zofia Kierszys), "Baśń" (przeł. Włodzimierz Lewik), "Miasto w morzu" (przeł. Antoni Lange), "Uśpiona" (przeł. Antoni Lange), "Lenora" (przeł. Roman Klewin), "Kolizeum" (przeł. Juliusz Wiktor Gomulicki), "Do jednej w raju" (przeł. Zenon Przesmycki; Antoni Lange), "Do Frances S. Osgood" (przeł. Włodzimierz Lewik), "Do Zante" (przeł. Włodzimierz Lewik) / "Zante" (przeł. Władysław Nawrocki), "Nawiedzony gród" (przeł. Stanisław Wyrzykowski), "Milczenie" (przeł. Antoni Lange), "Robak zdobywca" (przeł. Barbara Beaupré; Antoni Lange), "Kraina snu" (przeł. Antoni Lange), "Eulalie" (przeł. Zofia Kierszys) / "Eulalia" (przeł. Władysław Nawrocki), "Ulalume" (przeł. Barbara Beaupré; Antoni Lange), "Do - - -" (przeł. Włodzimierz Lewik), "Do Heleny" (przeł. Zenon Przesmycki; Władysław Nawrocki - aczkolwiek to dwa różne utwory!), "Eldorado" (przeł. Antoni Lange; Jerzy Żuławski), "Do matki" (przeł. Antoni Lange), "Annabel Lee" (przeł. Barbara Beaupré; Zenon Przesmycki; Robert Stiller), "Dzwony" (przeł. Antoni Lange; Roman Klewin), "Milczenie" (przeł. Juliusz Wiktor Gomulicki), "Tej, co w raju" (przeł. Barbara Beaupré), "Ballada ślubna" (przeł. Barbara Beaupré), "Izrafel" (przeł. Barbara Beaupré), "Hymn" (przeł. Władysław Nawrocki), "Opętany zamek" (przeł. Antoni Lange), "Dla Ani" (przeł. Antoni Lange). Poematy prozą: "Milczenie" (2 - przeł. Barbara Beaupré; uzupełnię, iż Studniarz tytuł przekłada tak samo), "Wyspa Czarodziejki" (2 - przeł. Barbara Beaupré; czytałam też "Wyspę zaklętą" w przekładzie Bolesława Leśmiana oraz "Wyspę wróżki Fay" w przekładzie Sławomira Studniarza), "Cień" (2+ - przeł. Barbara Beaupré; czytałam też przekład Bolesława Leśmiana, a na marginesie dodam, że u Studniarza to "Cień - przypowieść" zaś u państwa Śmietana "Cień. Przypowieść"), "Dyalog Monosa i Uny" (2 - przeł. Barbara Beaupré, a na marginesie dodam, że u Wyrzykowskiego to "Rozmowa Monosa z Uną" zaś u Studniarza to "Rozmowa Monosa i Uny"), "Owalny portret" (5 - przeł. Barbara Beaupré; czytałam też "Portret owalny" w przekładzie Bolesława Leśmiana, a tylko na marginesie dodam, że u Wyrzykowskiego i u Studniarza to znów "Owalny portret"). Naciągam ocenę za całość poezji: 5.

Tu cytacik z "Wyspy...":

"Cóż to za gadatliwy Francuz powiedział kiedyś, że «samotność jest piękną rzeczą, ale t r z e b a mieć kogoś, komu by można było powiedzieć, że samotność jest piękna»." (Barbara Beaupré) / "Cóż to za Francuz gadatliwy (...) orzekł: «Samotność jest dobrym wynalazkiem, lecz konieczna jest obecność kogokolwiek, coby nam powiedział, że samotność jest dobrym wynalazkiem»?" (Bolesław Leśmian) / "Który to Francuz stwierdził nonszalancko (...), iż 'la solitude est une belle chose; mais il faut quelqu'un pour vous dire que la solitude est une belle chose'?" (Sławomir Studniarz, który tłumaczy cytat: "Samotność to piękna rzecz, ale potrzebny jest ktoś, komu można powiedzieć, że samotność to piękna rzecz", sam Poe zaś o owym Francuzie: "Balzac - w ogólnym sensie - nie pamiętam dokładnych słów")
-> Prawda...

Tekst "Zagłada Domu Usherów" (w oryginale "The Fall of the House of Usher", tłumaczony też jako "Upadek domu Usherów") był właściwie moją lekturą na II roku anglistyki. Przypomniawszy sobie treść teraz, w polskim tłumaczeniu Bolesława Leśmiana, nie odczuwam dreszczyku emocji, chociaż w pewnym stopniu doceniam kunszt. Może stąd 5. (Przeczytałam również "Upadek Domu Usherów" w przekładzie J. Kozak.)

Za to 5+ dla "Przedwczesnego pogrzebu", w tłumaczeniu Stanisława Wyrzykowskiego, oznacza entuzjazm. Dziwi, zważywszy na moją niechęć do strasznych historii - ale ta jest naprawdę dobra!

"Czarny kot" (Leśmian) absolutnie zasługuje na 5! (Przeczytałam również w przekładzie J. Kozak.)

Wyłuskany cytat:

"I wówczas, jakby dla ostatecznego i nieodwołalnego pchnięcia mię do upadku, zjawił się duch P r z e k o r y. Filozofia nie zdaje sobie żadnej z tego ducha sprawy. A jednak wierzę w to święcie, jak w istnienie własnej duszy, że przekora jest jednym z pierwotnych popędów ludzkiego serca - jedną z niepodzielnych, pierwiastkowych władz lub uczuć, które nadają kierunek charakterowi danego człowieka.
Któż, popełniając czyn niedorzeczny lub nikczemny, nie dziwił się po stokroć tej prostej oczywistości, iż wiedział, że winien go był n i e popełniać? Czyż pomimo doskonałości naszego rozsądku nie mamy nieustannych zakusów do naruszania tego, co jest P r a w e m, dla tej po prostu przyczyny, iż wiemy właśnie, że jest to - P r a w o? Powtarzam - ów duch przekory przyczynił się do ostatecznego mego upadku."
-> O rany, tak celnie napisać o duchu przekory!

A więcej w związku z cytatem z "Czarnego kota" w utworze "Duch Przekory" ("Duch przekory", "Bies przewrotności"), ocenionym przeze mnie na 5 (tłumaczenie Sławomira Studniarza).

Przekora:

"(...) stanowi ona motyw nieumotywowany, zasadę nieuzasadnioną. Za jej podszeptem robimy coś bez widocznego celu; jeśli zaś stwierdzenie to poczytane zostanie za sprzeczność samą w sobie, możemy nieco zmienić jego brzmienie i oświadczyć, iż za podszeptem przekory robimy coś dlatego, iż robić tego n i e powinniśmy. Teoretycznie trudno o bardziej irracjonalny powód działania, lecz w rzeczywistości nie ma silniejszego niż on. Dla określonych umysłów, w określonych okolicznościach, staje się wręcz nieodparty."

I jeszcze to (jak dobrze to znam!):

"Mamy przed sobą zadanie, które należy czym prędzej wykonać. Wiemy, iż wszelka zwłoka oznacza zgubę. Przełomowa chwila naszego życia wzywa nas głosem trąbki bojowej do natychmiastowego zebrania sił i działania. Płoniemy cali, ogarnięci zapałem do pracy, a myśl o jej spodziewanych chwalebnych owocach rozpala naszą duszę. Trzeba przystąpić do niej już, dzisiaj, lecz my odkładamy to do jutra. Dlaczego? Nie ma na to pytanie innej odpowiedzi niż po prostu: z p r z e k o r y, przy czym słowa tego używamy bez zrozumienia kryjącej w nim zasady. Nadchodzi jutro, narasta w nas niepokój, a wraz z nim nienazywalna i straszliwa, gdyż niezgłębiona, ochota dalszego zwlekania. Wzmaga się w nas z każdą ulatującą chwilą. Drżymy, ponieważ w głębi naszej duszy toczy się gwałtowny bój - czegoś określonego z nieokreślonym - substancji z cieniem. Lecz z walki tej zwycięsko wychodzi cień - próżne nasze zmagania. Zegar bije i jest to podzwonne dla naszej pomyślności. A zarazem pianie koguta dla upiora, który tak długo nas gnębił. Rozpływa się - znika; witaj, wolności. Wracają nam dawne siły. T e r a z do dzieła. Niestety, już jest za p ó ź n o!"

"Złoty żuk" (Wyrzykowski, zdaje się) na 4. Aż dziw, że Poe napisał coś tak... pozytywnego ;)

"Opowieść Artura Gordona Pyma z Nantucket" ("Przygody Artura Gordona Pyma") na 5 (tłumaczenie Mariana Stemara). Przygodówka mrożąca krew w żyłach.

"Król Dżumiec" (czy też "Król Mór" bądź "Król Pomór") - 3 (czytałam w przekładzie Leśmiana).

"Maska Śmierci Szkarłatnej" ("Maska Czerwonego Moru", "Maska czerwonej śmierci" itp.) - 4 (czytałam w przekładzie Leśmiana). (Przeczytałam również "Maskę Czerwonej Śmierci" w przekładzie J. Kozak.)

Cytat:

"W sercu ludzi najbardziej nieczułych są struny, które lada dotyk porusza."
-> ...

"Studnia i wahadło" - tylko 3+ (czytałam w przekładzie Leśmiana).

"Przykra historia" - 3+ (tłumaczenie Bronisława Zielińskiego). (Przeczytałam również "Psyche w opałach" w przekładzie Studniarza.)

"Rękopis znaleziony w butli" (albo "Rękopis znaleziony w butelce") - 3 (czytałam w przekładzie Leśmiana).

"Beczka Amontillado" ("Baryłka amontillado" lub "Antałek amontillado", lub "Beczka Amontillada", lub "Beczka amontillada") - 5 (czytałam w przekładzie Leśmiana).

"Serce - oskarżycielem" (lub "Serce oskarżycielem", lub "Zdradzieckie serce", lub "Serce, które przemówiło") - 5 (czytałam w przekładzie Leśmiana).

"Hop-Frog" (lub "Żabi Skoczek", "lub "Ropuch") - 5 (czytałam w przekładzie Leśmiana). (Przeczytałam również "Żaboskoczka" w przekładzie J. Kozak.)

"Człowiek tłumu" - 3 (czytałam w przekładzie Leśmiana).

"Człowiek interesu" - 2+ (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Człowiek, który się zużył" - 2 (tłumaczenie Wiesława Furmańczyka).

"Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem" ("Prawdziwy opis przypadku p. Valdemara", "Prawdziwy opis przypadku M. Valdemara", "Przypadek pana Waldemara", "Co zaszło w wypadku W. Valdemara?" lub inaczej "Zadziwiające oddziaływanie mesmeryzmu na umierającego" bądź "Zadziwiające oddziaływanie mezmeryzmu na umierającego") - 4+ (czytałam w przekładzie Leśmiana).

"Berenice" ("Berenika") – 4+ (czytałam w przekładzie Leśmiana).

Wypisałam sobie:

"(...) z radości rodzą się bóle. Albo wspomnienie minionego szczęścia rozpaczą napełnia dzień dzisiejszy, albo męka, k t ó r a s i ę s t a j e, ród swój wywodzi od uniesień, k t ó r e s t a ć s i ę m o g ł y."
-> !

"W tej to właśnie komnacie przyszedłem na świat. Z odmętów długiej nocy, która miała pozór, lecz nie była nicością, wyłoniłem się po to, aby wkroczyć nagle w krainę baśni, w pałacowe przepychy fantazji, w dziwaczne dziedziny myśli i wiedzy klasztornej. Nie dziw tedy, że przerażonym a płomiennym wzrokiem badałem świat dookolny, że dzieciństwo spędziłem wśród ksiąg a młodość roztrwoniłem na marzeniach; lecz zastanawia ta okoliczność, że gdy lata upływały i południe dojrzałego wieku zastało mnie jeszcze żywcem w gnieździe mych przodków – zastanawia, powtarzam, ta okoliczność, że bijące źródła mojego życia zaprawiły się nagłym zastojem, że w kierunku najwłaściwszego mi myślenia stał się przewrót zupełny. Zjawiska rzeczywistości potrącały o mnie jak sny, i tylko jako sny, podczas gdy szaleńcze pomysły z krainy snów stały się w zamian nie tylko strawą mego codziennego istnienia, lecz stanowczo jedynym i całkowitym istnieniem w samym sobie."
-> Tak jakby o mnie?

"Morella" - 3+ (czytałam w przekładzie Leśmiana). Ten plus to za końcóweczkę.

"Ligeja" (czy tam "Ligeia") - 5 (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Eleonora" - 5 (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

Ustęp z jakiegoś dzieła Józefa Glanvilla (Josepha Glanville'a):

"I jest w tym wola, co nie umiera. Któż zbadał tajemnicę woli oraz jej moce? Albowiem Bóg jest tylko możną wolą, dzięki swemu natężeniu przenikającą wszechświaty. Człowiek nie ustępowałby aniołom i nie podlegałby wcale śmierci, gdyby nie słabość wątłej jego woli."

"Schadzka" ("Spotkanie" to chyba to samo? i "Noc wenecka"!) - 3 (Studniarz).

"Podłużna skrzynia" - 3+ (Studniarz).

"Tyś nim jest" ("Tyś to uczynił") - 4+ (Furmańczyk).

Wynotowałam:

"Śmiem twierdzić, że często obserwowaliście podobną skłonność do zwlekania i odkładania spraw na później u ludzi dotkniętych ciężkim zmartwieniem. Ich zdolność myślenia ulega niejako przytępieniu, tak że czują po prostu strach przed wszystkim, co ma jakiś związek z działaniem, i chcieliby nade wszystko w świecie leżeć spokojnie w łóżku i «piastować swój ból» (...) - to znaczy rozmyślać nad swym zmartwieniem."
-> Aha.

I:

"(...) ludzie o gorącym sercu rzadko czynią trafne uwagi (...)."
-> Niestety...

"Opowieść z wyprawy w Góry Strzępiaste" (albo "Opowieść z Gór Skalistych") - 3 (Studniarz).

"W bezdni malströmu" (albo "W bezdni Maelströmu"... albo prościej: "Malstrom") - 2 (Studniarz).

"Łoś" (dawniej "Poranek nad Wissahickon") - 3 (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Opowieść jerozolimska" - 1 (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Mesmeryczne objawienie" (albo "Rewelacje mesmeryczne") - 1+ (Studniarz).

"Cztery bydlęta w jednej skórze" - 1+ (tłumaczenie Anny Staniewskiej).

"Pogawędka z mumią" - 2+ (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Dialog Eirosa i Charmiona" ("Dialog Eirosa i Charmiony" albo "Rozmowa Ejrosa i Charmiony, czyli jak zginął świat", albo "Rozmowa Eirosa z Charmionem") - 1+ (Studniarz).

"Kariera literacka JWP Fintiflucha Boba" - 3 (tłumaczenie Krystyny Tarnowskiej).

"Jak napisać blackwoodowski artykuł" - 2 (Zieliński).

Tutaj sąd:

"«Prawda jest dziwna», jak pani wiadomo, «dziwniejsza od zmyślenia» (...)."
-> Owszem.

"Potęga słowa" - 1+ (Studniarz).

"Wielkie figury" - 3 (Furmańczyk).

"Artysta pejzażu" - 1+ (Studniarz).

"Włość arnheimska" - 2 (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Zagroda Landora" - 3 (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Von Kempelen i jego wynalazek" - 1+ (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Zaesowanie agapitu" - 1 (Zieliński).

"Anioł dziwnych przypadków" - 2+ (Staniewska).

"Diabeł na wieży" (albo i "Diabeł w dzwonnicy") - 2 (czytałam w przekładzie Leśmiana).

"Nie zakładaj się nigdy z diabłem o swą głowę" (a może i Diabłem) - 1+ (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Bon-Bon" - 2+ (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

Perełka:

"(...) niewielu jest ludzi, odznaczających się niezwykłą głębokością, którzyby nie posiadali skłonności do butelki. Czy ta skłonność jest bodźcem, czy też raczej ważkim dowodem owej głębi - to niełatwo powiedzieć."

"Okulary" - 4+ (Tarnowska).

"Trzy niedziele w tygodniu" - 5 (tłumaczenie Aldony Szpakowskiej).

Oto fragment:

"Kiedy ma się lat piętnaście, a nawet dwadzieścia jeden (...), perspektywa pięciu lat wydaje się równie nieskończona, jak pięciuset."
-> Tak!

"Tysiączna i druga opowieść Szeherezady" - 3 (Staniewska).

"Sfinks" - 4 (Tarnowska).

"System doktora Smoły i profesora Pierza" (chyba że jednak "System doktora Pierza i profesora Smoły") - koncept oparty na obłąkańcach na 5 (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Bujda balonowa" - sf na 2+ (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"Nieporównana przygoda niejakiego Hansa Pfaalla" - pseudofantastyka na 1 (czytałam w przekładzie Wyrzykowskiego).

"William Wilson" - motyw sobowtóra na 4 (czytałam w przekładzie Leśmiana).

"Metzengerstein" - horror na 3+ (czytałam w przekładzie Leśmiana).

Poego trzeba znać! Czegoż u niego nie ma! Romantyzm, groza, makabra, fantastyka, psychologizm, surrealizm, fatalizm, ból istnienia...

Informacyjnie dodam, że oceniłam tutaj wymienione utwory (jak i inne utwory Poego) niezależnie od ich tłumaczy (było ich kilku, przyznaję, ale nie będę przecież czytać wszystkich). Nadmienię także, iż "Opowieści miłosne, śmiertelne i tajemnicze" oceniłam na 5, mimo że średnia wyniosła niecałe 4 - Maciej Płaza zdobył moją przychylność doskonałym posłowiem. 5 przyznałam także "Opowiadaniom prawie wszystkim", mimo średniej bardziej na 3+ - fajna edycja, ot co (obszerny wybór, udane ilustracje... ale nie wszystkie z zawartych tekstów czytałam akurat w przekładzie Sławomira Studniarza).

Kruk: Wybór poezyi (Poe Edgar Allan)
Wybór poezji (Poe Edgar Allan)
Poezje (Poe Edgar Allan)
Miasto w morzu i inne utwory poetyckie (Poe Edgar Allan)
Portret owalny (Poe Edgar Allan)
Zagłada domu Usherów [opowiadanie] (Poe Edgar Allan)
Czarny kot (Poe Edgar Allan)
Złoty żuk (Poe Edgar Allan)
Przygody Artura Gordona Pyma: Powieść (Poe Edgar Allan)
Król Mór (Poe Edgar Allan)
Maska śmierci szkarłatnej [nowela] (Poe Edgar Allan)
Maska śmierci szkarłatnej (Poe Edgar Allan)
Studnia i wahadło (Poe Edgar Allan)
Rękopis znaleziony w butli (Poe Edgar Allan)
Beczka Amontillada (Poe Edgar Allan)
Beczka Amontillado; Serce-oskarżycielem (Poe Edgar Allan)
Serce oskarżycielem (Poe Edgar Allan)
Zdradzieckie serce (Poe Edgar Allan)
Hop-frog (Poe Edgar Allan)
Człowiek interesu (Poe Edgar Allan)
Prawdziwy opis wypadku z p. Waldemarem (Poe Edgar Allan)
Berenice (Poe Edgar Allan)
Morella (Poe Edgar Allan)
Ligeja (Poe Edgar Allan)
Diabeł w dzwonnicy: Opowiadania (Poe Edgar Allan)
Sfinks: 13 nieznanych opowiadań (Poe Edgar Allan)
Wybór opowiadań [Świat Książki, 2002] (Poe Edgar Allan)
Opowiadania [Mediaset] (Poe Edgar Allan)
Opowiadania [Wydawnictwo Dolnośląskie] (Poe Edgar Allan)
Opowiadania prawie wszystkie (Poe Edgar Allan)
Opowiadania: 1 (Poe Edgar Allan)
Opowiadania: 2 (Poe Edgar Allan)
Opowieści miłosne, groteski i makabreski (Poe Edgar Allan)
Opowieści kryminalne i tajemnicze (Poe Edgar Allan)
Opowieści podróżnicze (Poe Edgar Allan)
Opowieści miłosne, śmiertelne i tajemnicze (Poe Edgar Allan)
Opowieści tajemnicze i szalone (Poe Edgar Allan)
Opowieści tajemne (Poe Edgar Allan)
Opowieści niezwykłe (Poe Edgar Allan)
Opowieści nadzwyczajne (Poe Edgar Allan)
Opowieści nieprawdopodobne (Poe Edgar Allan)
Opowieści niesamowite [WL] (Poe Edgar Allan)
Opowieści niesamowite [Muza] (Poe Edgar Allan)
Opowieści niesamowite [Skrzat] (Poe Edgar Allan)
Opowieści niesamowite [Zielona Sowa] (Poe Edgar Allan)
Opowieści niesamowite: Wybór opowiadań [CIL] (Poe Edgar Allan)
Nowelle [1909] (Poe Edgar Allan)
Nowelle [1923] (Poe Edgar Allan)
Nowele o miłości (Poe Edgar Allan)
Arabeski (Poe Edgar Allan)
Groteski (Poe Edgar Allan)
Zwierzę słucha zwierzeń: Małe bestiarium z angielskiego albo: Trzydzieści sześć wierszy trzydziestu sześciu poetów zwracających się do lub mówiących o mniej więcej tyluż zwierzętach (antologia; Bishop Elizabeth, Blake William, Burns Robert i inni)