Jeśli w jakimś quizie literackim padłoby pytanie, który z pisarzy był najbardziej malowniczą, groteskową, a jednocześnie pod wieloma względami tragiczną postacią w XIX-wiecznej Francji – odpowiedź może być tylko jedna: Honoré de Balzac.

Napisać dobrą biografię takiej osoby – niekonwencjonalnej, pełnej sprzeczności – jest łatwo i trudno zarazem. Łatwo, bo nietuzinkowość bohatera sprawia, że jest z czego czerpać, a trudno, bo ogarnięcie takiego bogatego, rozwichrzonego życia i zamknięcie go w ramy książki wymaga pewnej dyscypliny. Jak poradził sobie z tym zadaniem Stefan Zweig, trochę dziś już zapomniany pisarz dwudziestolecia międzywojennego? Moim zdaniem, zrobił to genialnie. Pracował nad biografią Balzaka dziesięć lat, uważając ją za "opus magnum" swojego literackiego dorobku. Niezupełnie ukończony rękopis - cudem ocalały z wojennych bombardowań - został wydany już po śmierci autora, dzięki staraniom jego przyjaciela Richarda Friedenthala.

Najpierw poznajemy młodziutkiego Balzaka, zaniedbywanego przez rodzinę, samotnego, spędzającego lata w surowych internatach, potem na nędznej paryskiej mansardzie, gdzie dokuczają mu zimno i głód. W mieszczańskim domu rodziców słyszy jedynie wyrzekania na wysokie czynsze i podatki, lokaty i dożywocia, lub napomnienia, że powinien wreszcie zacząć zarabiać i zostać – tak jak wszyscy dokoła – porządnym obywatelem. On jednak próbuje robić to, co kocha – czyli pisać, ale sława, o której tak marzył, nie przychodzi, a kobiety go nie zauważają. Zapragnie zatem trzeciego dobra tej ziemi: pieniędzy, a dzięki nim swobody. Zakłada wydawnictwo, potem drukarnię i odlewnię czcionek. Niestety, wszystkie "świetne" interesy okazują się totalną klapą. Pozostaje po nich olbrzymi, stutysięczny dług, który już na zawsze skaże Balzaka na nieustające kłopoty z spłatami, odsetkami, dokuczliwymi wierzycielami, a także zmusi go do zawierania niekorzystnych kontraktów z wydawcami, do pracy ponad siły, do pośpiechu w tworzeniu kolejnych (nierzadko przez to byle jakich) powieści.

Niepoprawny optymista i marzyciel, do końca życia ma dziecinną ambicję imponowania pozycją, ktorej nie zajmuje i majątkiem, którego nie posiada. On - tak naprawdę nieokrzesany plebejusz, robi wszystko, aby być traktowanym jak osoba z wyższych sfer. On - po uszy zadłużony, pragnie uchodzić za bogacza. Nieustannie śni o jakiejś przyszłej wielkiej spekulacji, o ożenku z majętną kobietą, o magicznej odmianie losu, która wyzwoliłaby go od katorżniczego tempa pracy. Jak na zawołanie pojawia się interesujący "wątek polski", czyli romans z bajecznie bogatą arystokratką Eweliną Hańską. Balzak jak zwykle rzuca się w wir wydarzeń, cierpi, czeka, podejmuje próżne starania... I pracuje: szaleńczo, bez wytchnienia, całymi nocami nie odchodząc od biurka, w czym wspomagają go hektolitry mocnej kawy. I tworzy owo cudowne misterium Balzakowskich powieści – zdumiewający stop realizmu i fantazji, który nas, czytelników, tak do dziś zachwyca.

Balzac w tej biografii jest żywy, prawdziwy w każdym calu, a jego losy budzą liczne emocje; od litości i współczucia z powodu smutnego dzieciństwa, poprzez śmiech nad jego snobizmem, "arystokratomanią" i dziwacznymi przygodami miłosnymi, niedowierzanie, że tak nisko upadał, złość, że nijak nie potrafił się wyrwać z błędnego koła długów i zależności, aż do podziwu dla tytanicznej pracy, której się całym sobą oddawał.

Książka Stefana Zweiga jest wielką pochwałą mocy twórczej i talentu pisarskiego, wspaniałą panoramą epoki, a przede wszystkim fascynujacą opowieścią o nieokrzesanym francuskim nuworyszu, który przeszedł do historii jako jeden z najwybitniejszych twórców literatury. Po jej przeczytaniu nabiera się ochoty, aby odświeżyć znajomość z powieściami Balzaka.