Z całej książki Waldemara Łysiaka największą moją uwagę przykuły rozdziały o kryzysie kultury – w wymiarze światowym i polskim. Te fragmenty wzbudziły we mnie poważny niepokój i zmusiły do głębszej refleksji nad kondycją tego, co nazywamy kulturą wysoką.

Jak tragicznie musi czuć się człowiek, mający świadomość, że czasy, w których żyje, to koniec kultury... Z jednej strony czepia się nadziei, że może nie jest jeszcze tak źle, tak tragicznie, że może to się odwróci, że prawdziwe wartości przetrwają w literaturze i sztuce. Ale z drugiej strony – wystarczy rozejrzeć się wokół, aby z goryczą i żalem stwierdzić, iż ma rację Łysiak pisząc o kryzysie i końcu kultury (tudzież o jej powrocie do kultury barbarzyńskiej).

Przyczynę całego zła Łysiak (który powołuje się na innych myślicieli) upatruje w kulturze masowej, która wyparła prawdziwą sztukę, sprawiając, że znaki kultury – stały się dla dzisiejszych odbiorców nieczytelne. I, niestety jest to prawda – częściej się cytuje fragmenty „kultowych” dialogów z najbardziej kasowych przebojów współczesnego kina i do nich się nawiązuje niż sięga do cytatów z arcydzieł literatury światowej. Przykład może banalny – ale jak trafnie oddający tendencje współczesnego pojmowania kultury i sztuki. Okrojone programy nauczania, łatwość dostępu do opracowań, ściąg i streszczeń, niedbałość nauczycieli i nieumiejętność wszczepiania dzieciom miłości do prawdziwych dzieł literackich, malarskich, filmowych... Z drugiej strony mamy wszechobecne epatowanie seksem i przemocą. Trudno się dziwić, że młodzież chętniej poddaje się telewizyjnej siekance niż sile prawdziwych autorytetów, skoro nawet te autorytety wykazują spory relatywizm moralny i w gruncie rzeczy nie potrafią wyraźnie określić się wobec zjawisk i wydarzeń współczesnego świata.

Dobrze by było, gdyby każdego czytelnika Łysiaka ów niepokój o przyszłość kultury zaczął dręczyć – jest wówczas nadzieja, że prawdziwe wartości przetrwają w znakach i obrazach współczesnej kultury, tak jak to się działo przed wiekami.

Tyle pochwał (o ile moją refleksję można nazwać pochwałą!). Teraz o potrzebie znajomości tej książki – nie bez zastrzeżeń.

„Stulecie kłamców” warto znać, gdyż Łysiak układa, systematyzuje i kataloguje wszystkie (no, prawie) nieszczęścia XX wieku na naszej planecie. Powiedzmy, iż nawet dla średnio „oświeconego” czytelnika rewelacje autora żadnym odkryciem nie są. Odkryciem może być natomiast argumentacja Łysiaka, w większej części kontrowersyjna i w wielu przypadkach niesłuszna albo nawet wyssana z palca (przytaczane cytaty wydają się zdecydowanie wyrwane z kontekstu). Doprawdy – trudno to wszystko zweryfikować, czytelnik musi więc polegać na własnej intuicji. Ale nie dziwię się w ogóle, że Łysiak ma sporo zwolenników albo nawet „wyznawców”. Moje poglądy też niejednokrotnie krzyżują się z poglądami Łysiaka, lecz wrodzona ostrożność i nieufność nie pozwalają mi całkowicie poddać się jego wpływowi. Pomijam już fakt oskarżania kobiet o wszelkie zło tego świata... Daleko mi do bycia feministką, ale trudno mi się zgodzić w tym przypadku z panem Łysiakiem.

I słów kilka o problemie Serbii i o Kosowie. Zezłościł mnie Łysiak – który kilka rozdziałów wcześniej pisał o relatywizmie, że tak jednostronnie przedstawia ten konflikt. Nikt – absolutnie nikt - nie jest mi w stanie wmówić, że Serbowie byli niewinni jak te lilije białe i że potulnie godzili się na rzeź. Wojna to wojna – sama jej idea zakłada, iż WALCZĄ dwie strony, a nie tylko jedna...

Nie tylko tę kwestię Łysiak przedstawia bardzo jednostronnie. I jest to z mojej strony ZARZUT. Kładę to bardziej na karb chęci wzbudzenia sensacji, zaistnienia w mediach, aniżeli dążenia do przedstawienia prawdy. Łysiak zdaje się być typem, u którego radykalizm, wykrzykiwanie (a nie mówienie) swoich poglądów i soczysty język to po prostu środek do celu. Powoduje to – w moim odczuciu – iż np. „Stulecie kłamców” trzeba traktować jako pozycję pseudo-, a nie naukową (bo taką w zamyśle autora miała chyba być). To właśnie ta wyzywająca postawa jest potem świetnym narzędziem w rękach/ustach jego przeciwników. Nawet mnie, choć nie bez przyjemności przeczytałam pewne fragmenty "Stulecia...", Łysiak jawił się chwilami jako naczelny frustrat na tym globie...

Niemniej książkę znać warto, bo – tak jak wspomniałam - ładnie systematyzuje problemy współczesnego świata. Można też przy jej lekturze zweryfikować swoje poglądy, swoją wiedzę historyczną, zastanowić się nad istotnymi problemami ludzkości. Doradzam jednakże daleko posunięty sceptycyzm.