Nigdy nie słyszałem o autorce ani o jej książce. Gdyby nie to, że dostałem ją w prezencie, zapewne tak też by zostało. Ale dostałem, więc zacząłem czytać.

Powieść wielowymiarowa i niezwykle odważna; nie dałoby się jej właściwie napisać, bez determinacji i desperacji, by pokazać przynajmniej część swoich osobistych przemyśleń, refleksji i wniosków. Czytelnikowi jest znacznie łatwiej – może przecież przyznać sam przed sobą, że też tak właśnie myślał lub czuł. Wprawdzie to też wymaga odwagi, ale nie aż tak wielkiej, jak wyznanie takich intymności komuś.

Około czterdziestoletnia, samotna kobieta przyjeżdża do letniego domku w górach wraz z kuzynką i jej mężem. Rodzina wybiera się do pobliskiej wioski do sklepu czy baru, ale bohaterka zostaje w domu. Szykuje dla wszystkich kolację, a następnie, zmęczona podróżą, kładzie się spać.
Rano okazuje się, że nadal jest w domu sama. Zaczyna się niepokoić i wreszcie wybiera się do wsi, sprawdzić, co się stało z kuzynką i jej mężem.
Po drodze spotka psa myśliwskiego z zakrwawionym pyskiem, a chwilę później sama nabija sobie guza o całkowicie niewidzialną przeszkodę. Pies pewnie wpadł na tę… ścianę, jak bohaterka nazwała tajemniczą przeszkodę.

Zaczyna się jak fantastyka postapokaliptyczna, ale to tylko pozory. Nie są znane powody czy cele tego wydarzenia, to jest nagłego pojawienia się ściany. Z daleka jednak widać, że w najbliższej wsi dwie osoby zdecydowanie nie żyją. Kobieta przez chwilę rozważa kwestię powstania jakiejś nowej broni, która zabija ludzi, ale nie uszkadza nic ponadto, i napaści wrogiego kraju, ale czas mija, a nie pojawiają się żadni zwycięzcy. Ponadto nie wiadomo, jaki obszar objęła katastrofa czy też zjawisko, bo może kraj, może kontynent, a może całą Ziemię.

Kobieta, bohaterka powieści, zaczyna oswajać się z myślą, że jest ostatnim żywym człowiekiem i na stosunkowo niewielkim obszarze ograniczonym niewidzialną ścianą spędzi resztę życia. Nie jest tam zupełnie sama – towarzyszy jej pies, krowa i kotka.
Kobieta, żeby nie zwariować, zaczyna spisywać coś w rodzaju pamiętnika lub dziennika, który określiła jako raport. Miały to być relacje z wydarzeń, ale z czasem pojawia się w nim coraz więcej rozważań nad sensem człowieczeństwa, umiejętnością dostrzegania tego, co najważniejsze i życia w ogóle.

Dość istotny moment zwrotny pojawia się już na początku – kobieta zaczyna rozumieć, że w tej sytuacji nie ma już potrzeby ani sensu kogokolwiek okłamywać. Nie chodzi oczywiście o kłamstwa w złej wierze, ale wręcz przeciwnie, bo o takie, które popełnia się z związku z dobrym wychowaniem, z życzliwości, z pragnienia by nie sprawić komuś przykrości. Wtedy też odważnie odkrywa, że jej życie, to przed pojawieniem się ściany, pod żadnym względem nie było udane; osiągnęła bardzo niewiele z tego, czego chciała, a wszystko to, co osiągnęła, okazało się nie mieć wartości.

Bohaterka „Ściany” z konieczności zaczyna wieść życie, w którym wysiłek warto wkładać tylko w to, co najważniejsze. Rozpoznawać priorytety też musi się nauczyć. Właściciele zaopatrzyli dom lepiej niż dobrze i przeróżnych zapasów może starczyć nawet na rok lub więcej, ale… co dalej? Kobieta musi opiekować się zwierzętami, siać, sadzić, reperować dom, zbierać owoce i gromadzić opał.

„Tej jesieni pojawiła się biała wrona. Lata zawsze z tyłu za innymi i całkiem sama opuszcza się na drzewo, od którego stronią jej towarzyszki. Nie mogę pojąć, dlaczego inne wrony jej nie lubią. Dla mnie jest ona wyjątkowo pięknym ptakiem, ale dla członków jej gatunku jest wstrętna. Widzę, jak sterczy samotna na świerku i wpatruje się w łąkę, smutny dziwoląg, który nie powinien istnieć – biała wrona. Czeka, aż całe stado odleci, wtedy przynoszę jej trochę jedzenia. Jest tak oswojona, że mogę się do niej zbliżyć. Niekiedy już podskakuje, kiedy widzi, że się zbliżam. Ona nie może wiedzieć, dlaczego jest odepchnięta, nie zna innego życia. Zawsze będzie odpychana i tak samotna, że mniej się boi człowieka niż swoich czarnych braci. Może budzi w nich taki wstręt, że nawet nie chcą zadziobać jej na śmierć. Czekam codziennie na białą wronę i wabię ją, a ona patrzy na mnie uważnie czerwonymi oczami. Mogę zrobić dla niej bardzo niewiele. Moje odpadki przedłużają może życie, którego nie powinno się przedłużać. Ale ja chcę, żeby biała wrona żyła, i marzę czasem, że w lesie istnieje druga taka i że obydwie się odnajdą. Nie wierzę w to, tylko bardzo sobie tego życzę”*.

Niezwykle satysfakcjonująca i jakaś taka… dobra wydała mi się jej relacja ze zwierzętami – pełna miłości i szacunku, ale bez mdłej ckliwości. Nawet wobec tych zwierząt, na które musiała w końcu zacząć polować.

Powieść jest w znaczniej mierze psychologiczna i skupia się na problemach samotności, alienacji, codziennej walki ze zniechęceniem i poczuciem braku sensu.

---
* Marlen Haushofer, „Ściana”, przekład: Zofia Kania, PIW, 1990, s. 220.



Opinię zamieszczam w różnych miejscach.