Dzieje Prus Królewskich, zwłaszcza z punktu widzenia historiografii polskiej, były mocno zaniedbane przed rozkwitem tych badań w okresie po II wojnie światowej. Historiografia polska ostatnich czterdziestu lat dokonała tu doprawdy wiele: obok rozlicznych, źródłowych studiów szczegółowych powstały w tym okresie wielkie syntezy dziejów Prus Królewskich, dziejów Gdańska i Torunia w tej epoce, zarysy dziejów Elbląga i wielu innych miast regionu. Gospodarka i kultura Prus Królewskich były przedmiotem wielu studiów szczegółowych. Nie oznacza to przecież, iż wszystko, co istotne już wyjaśniliśmy. Nie tylko niejedna kwestia, chociażby z historii gospodarczej wieku XVII, wiele z historii kościelnej, czy dziejów kultury szlacheckiej tych terytoriów czeka na badania. Nadal Gdańsk, długi czas najbogatsze i najludniejsze miasto Rzeczypospolitej, z jakże bogatą historią kultury umysłowej, dziejami architektury i sztuki, ciągle fascynuje badaczy. Podobnie i dzieje Torunia, zwłaszcza procesy społeczne, dzieje elit, dzieje wielu wątków kultury umysłowej ciągle jeszcze mogą być podstawą nowatorskich studiów wzbogacających naszą wiedzę o dziejach miasta. Autor tych słów rozpoczynał badania nad kulturą Torunia już w dobie pisania pracy doktorskiej (ukończonej w 1959). Od tej daty minęło 40 lat. W niniejszym tomie zebrane zostały studia, które w takim czy innym zakresie stanowią jakby podsumowanie moich badań nad dziejami Prus Królewskich jako całości, bądź dziejami Torunia, które były przedmiotem moich szczególnych zainteresowań, czego wyrazem, poza książkami, jest około 60 artykułów naukowych, liczne biogramy, artykuły popularnonaukowe, polemiki, recenzje.

[Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2002]