Recenzuje: Tymoteusz Wronka


Około dziesięciu lat temu Jacek Dukaj napisał esej pt. „Lament miłośnika cegieł”, odezwę-manifest wskazującą, iż nadal istnieje potrzeba tworzenia epickich, rozlanych na setki stron fabuł, nieobecnych we współczesnej polskiej prozie głównego nurtu. Złośliwi mogą twierdzić, że próbował uzasadnić powstanie swojego „Lodu”, w istocie jednak zdiagnozował sytuację na rynku wydawniczym, wymieniając autorów, którzy doskonale czują się w krótkiej formie, ale przechodząc do powieści tracą rozmach. Wskazał wtedy między innymi na Olgę Tokarczuk, która po niemal dekadzie „Księgami Jakubowymi” daje odpór jego zarzutom.

Powieść opowiada o frankistach i ich przywódcy, Jakubie Franku. Była to powstała w drugiej połowie XVIII wieku na polskich kresach żydowska sekta, której działanie i znaczenie poruszyło możnych ówczesnego świata, a samego Jakuba doprowadziło do licznych zaszczytów. Historia to niezwykła, dziejąca się burzliwych czasach, a droga, jaką przeszli jej bohaterowie, zaskakuje. „Księgi Jakubowe” pokazują, że najbardziej fascynujące fabuły pisze samo życie.

Myliłby się jednak ten, kto sądziłby, że autorka zdecydowała się przeprowadzić czytelnika przez tę opowieść najprostszą drogą czy też stworzyła fabularyzowaną biografię Jakuba Franka lub monografię frankistów. Konstrukcja „Ksiąg Jakubowych” jest wielowarstwowa, a wydarzenia często przedstawiane achronologicznie i z różnych perspektyw. Gdzieś w środku faktycznie tkwi postać, od której powieść wzięła swój tytuł, ale dowiedzieć się czegoś o niej można jedynie za sprawą obserwacji towarzyszy: choć w centrum, jest jakby z boku. Znacznie bliżej poznajemy członków sekty, ich życie związane nie tylko z działalnością religijną. Tokarczuk rysuje kolejne kręgi, aż do osób mających z historią frankistów związek epizodyczny, ale przedstawienie ich losów – czasem ważkich, w innych przypadkach prozaicznych – dopełnia obrazu epoki. W dodatku bywają one fascynujące, w efekcie wyczekuje się więc z niecierpliwością na ich kolejne pojawienie się na kartach książki.

Lektura tej powieści jest jak wkroczenie w nieznany świat, zupełnie odmienny od obrazu przekazywanego na lekcjach historii. „Księgi Jakubowe” z jednej strony z pietyzmem oddają zróżnicowanie żydowskiej społeczności w Europie, z drugiej – pokazują, jak wyglądało życie na kresach Rzeczypospolitej. Co istotne, te kwestie nigdy nie wysuwają się na pierwszy plan, pojawiają się mimochodem, tworząc tło historii, a jednocześnie stanowiąc jej integralną część.

Tokarczuk sięga tu po różne gatunki literackie charakterystyczne dla opisywanej epoki: klasyczna narracja przeplata się z fragmentami listów czy pamiętników, monologi postaci przyjmują niekiedy formę przypowieści, a charakterystyczne rozbicie na rozdziały przywołuje na myśl książki z tamtych czasów. Przeniesienie się w drugą połowę XVIII wieku ułatwiają liczne ilustracje i kopie dokumentów, ubarwiające tekst i często do niego bezpośrednio nawiązujące. Zresztą to nie jedyne kwestie edytorskie zasługujące na uwagę – równie interesująca jest typografia.

Czy Tokarczuk napisała wielką powieść? Nie, ale z pewnością bardzo dobrą, wyróżniającą się wśród innych dostępnych na rynku rozmachem, formą i literackim kunsztem. Autorka pokazuje nieznany świat, umiejętnie splata wątki i odmalowuje bogatą w detale wizję. Czego chcieć więcej od powieści?



Tytuł: Księgi Jakubowe
Autor: Olga Tokarczuk
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
Oprawa: twarda
Liczba stron: 912

Ocena: 6/6


Tymoteusz Wronka jest autorem bloga Ględzenie Shadowa oraz redaktorem naczelnym portalu Katedra.