Fabuła powieści skonstruowana jest na zasadzie społeczno-obyczajowego przeciwstawienia średniej szlachcie arystokracji ziemskiej z lat 70-tych ub. wieku. Sympatia autora zlokalizowana jest po stronie tej pierwszej. Przy okazji aprobaty dla szczeropolskiego, sarmackiego charakteru (Ostójski, ks. Piotr), występuje pewien akcent krytyki pod adresem zbyt doktrynerskiego realizmu życiowego (początkowa oschłość "pozytywisty" Juliana).

Zakończenie powieści przynosi rozwiązanie perypetii uczuciowych dwojga młodych bohaterów, oraz - na innej płaszczyźnie - całkowitą kompromitację utracjuszowskiego dworu, ośmieszonego związkami z płaskim, nowobogackim bankierstwem.

Wątek poboczny powieści daje ciekawą próbę ukazania problematyki życia księży na prowincji, pod kątem rywalizacji dwu postaw: prostolinijnej i ewangelicznej (ks. Piotr), oraz sofistycznej i intryganckiej (Wikary).

[Wydawnictwo Literackie, 1962]