„Partia pragnie totalnej kontroli nad wszystkim, co jest poza nią, jej organizm wchłania całą rzeczywistość zewnętrzną”* - tak Anthony Burgess opisuje państwo totalitarne Orwella. Herbert Spencer w „Jednostce wobec państwa” przygląda się początkowi drogi, której koniec opisał George Orwell w „Roku 1984”. Początek ten jest całkiem niewinny. Rząd wcale nie jest nienawistną hydrą pożerającą wszystko na swojej drodze. Jest grupą miłych ludzi o dobrych intencjach, chcących ulżyć doli ludzi biednych, dopomóc w rozwoju przemysłu, zatroszczyć się o szkolnictwo. Najczęściej, nie potrafiąc przewidzieć następstw własnych decyzji, rządzący pogarszają sytuację tych, którym chcieli nieść pomoc, na co Spencer z lubością mnoży przykłady. Natomiast, co najistotniejsze, podkreśla, że prawdziwym problemem wcale nie są wyniki działań rządu, tylko sama ich koncepcja – zawężanie pola wolności obywateli. Przymus państwowy pozostaje przymusem, niezależnie od tego, do czego obywateli przymusza. Dobrotliwy despota nie jest wcale mniej despotyczny od despoty okrutnego. Spencer z zapałem ryje pod fundamentami państwa etatystycznego, a próby państwowego interwencjonizmu konsekwentnie nazywa „wojennym typem organizacji społecznej” (w odróżnieniu od typu przemysłowego charakteryzującego się dobrowolnym współdziałaniem obywateli).

Autor próbuje zdefiniować cel istnienia państwa, ramy umowy społecznej, zakres pomocy, której obywatele od państwa oczekują. Próbuje uwiązać rząd na krótkim łańcuchu. Antidotum na „Rok 1984” opisał Spencer w roku 1884: „Zadaniem liberalizmu w przeszłości było zakreślenie granic władzy królów. Zadaniem rzeczywistego liberalizmu przyszłości będzie ograniczenie władzy parlamentów”**.



---
* Anthony Burgess, „Rok 1985”, (\tłum. Zbigniew Batko i Robert Stiller, wyd. Vis-à-Vis/Etiuda, Kraków 2004, str. 15.
** Herbert Spencer, „Jednostka wobec państwa”, tłum. Adam Bosiacki, wyd. Liber, Warszawa 2002, str. 182.