"Stalin umierał. Leżąc na podłodze jadalni w swej daczy w Kuncewie, już nie próbował wstawać, tylko z rzadka unosił rękę, jakby błagał o ratunek. Od ataku minęło wiele godzin, a przy Stalinie nie było nikogo. Wreszcie do jadalni weszli nieśmiało członkowie osobistej ochrony wodza. Nie mieli jednak prawa wezwać lekarzy. Jeden z najpotężniejszych ludzi w historii nie mógł liczyć na natychmiastową pomoc, ponieważ wymagało to osobistej zgody Berii..."

Śmierć Stalina ma wydźwięk symboliczny i bezlitośnie szyderczy: człowiek będący nieomal ziemskim bogiem sam stał się zakładnikiem biurokratycznego systemu, który zbudował. Czym naprawdę był ten system? Słowo stalinizm wywołuje jednoznaczne skojarzenia: krwawa tyrania, kult jednostki, jedynowładztwo, przemoc, represje, wywłaszczenie z wolności, podeptanie ludzkich swobód. Lecz stalinizm to coś więcej, bo zazwyczaj pierwszą ofiarą niesprawiedliwości pada prawda. Stalin zdołał zdeformować wszelkie idee, zastąpić je własnymi mitami i odcisnąć w ludzkiej świadomości dogmatyczne schematy - i to być może jest jego największą zbrodnią. Zbrodnią przeciwko myśli.

Dmitrij Wołkogonow, historyk, generał armii radzieckiej, dyrektor Instytutu Historii Wojskowości, autor słynnej trylogii "Wodzowie" (obok "Stalina" składają się na nią "Lenin" i "Trocki"), jako specjalny pełnomocnik prezydenta Jelcyna miał dostęp do zamkniętych wcześniej archiwów. Z korespondencji Stalina, decyzji i rozporządzeń dyktatora, wspomnień jego towarzyszy i ludzi z jego otoczenia czerpał materiał do portretu tyrana, usiłując zrozumieć fenomen Stalina i pomóc historii wydać werdykt na temat stalinizmu.

Dlaczego właśnie Stalin został następcą Lenina? Jak to się stało, że sterroryzował cały naród? Jak to możliwe, że przez trzydzieści lat był panem życia i śmierci milionów ludzi?

Stalin lepiej niż inni poznał tajemnicę władzy w rękach jednostki. Wiedział jak sprawić, by ludzie wiedzieli tylko to, co chciał, żeby wiedzieli, a myśleli tylko to, co chciał, żeby myśleli. Na kłamstwie Stalin zbudował najpotworniejszy system w dziejach. To była tajemnica jago triumfu, który stał się tragedią całych narodów.

[Amber, Warszawa 2006]