Konstanty Roman Jelski (17 II 1837–26 XI 1896) – wielki polski zoolog i podróżnik, który opisał wiele nowych gatunków zwierząt zamieszkujących Amerykę Południową. Urodził się we wsi Łada na Białorusi, zmarł w Krakowie. Studiował medycynę w Moskwie, ale nie ukończył jej i przeniósł się na Uniwersytet Kijowski, który ukończył w 1860, dwa lata później zaś uzyskał magisterium z nauk przyrodniczych, a następnie przez pewien czas pracował jako kustosz gabinetu zoologicznego tegoż uniwersytetu. Brał udział w przygotowaniach do powstania styczniowego i zmuszony do opuszczenia zaboru rosyjskiego, w 1865 roku dotarł do Paryża. Tam nawiązał kontakt z firmami, które handlowały okazami przyrodniczymi. W Gujanie Francuskiej przez cztery lata zbierał okazy przyrodnicze, utrzymując się z pracy jako pomocnik aptekarza i nauczyciel. W 1869 roku wyjechał do Peru na dziesięć lat. Zebrane okazy przesyłał do muzeum Branickich i do gabinetu zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego. W okresie międzywojennym można je było podziwiać w Państwowym Muzeum Zoologicznym w Warszawie. Dziś - m.in. w Instytucie Zoologii PAN. W 1880 roku wrócił do Polski i zamieszkał w Krakowie, gdzie pracował jako kustosz zbiorów fizjograficznych Akademii Umiejętności i profesor historii naturalnej na kursach dla kobiet Adriana Baranieckiego. Wydał kilka rozpraw przyrodniczych i – za namową Baranieckiego – wspomnienia z podróży po Ameryce Południowej i badań pt. "Popularno-przyrodnicze opowiadania z pobytu w Gujanie francuskiej i po części w Peru, od 1865-1871" (1898). Po nagłej śmierci Jelskiego jego przyjaciel Józef Sowiński, który zachował rękopiśmienne notatki Jelskiego, opracował je (zwłaszcza napisał wstęp zawierający wiele szczegółów biograficznych autora) i opublikował własnym sumptem.

"Konstanty Jelski odegrał znaczącą rolę przy tworzeniu europejskich zoologicznych kolekcji neotropikalnych i poznaniu przyrody Ameryki Południowej. W drugiej połowie XIX wieku liczni przyrodnicy pracowali nad opisem okazów przysłanych przez Jelskiego do Europy; wiele nazw gatunkowych i rodzajowych zadedykowali oni polskiemu przyrodnikowi. O ile jednak nazwisko Konstantego Jelskiego nadal jest obecne w nomenklaturze zoologicznej, o tyle jego biografia oraz wspomnienia z Gujany pozostają nieznane.

Nazwisko tego podróżnika nie jest znane nawet wśród specjalistów zajmujących się przyrodą Gujany lub historią naukowej eksploracji tej zamorskiej części Francji. Piotr Daszkiewicz, Radosław Tarkowski i Jean-Christophe de Massary postanowili przypomnieć i przybliżyć postać [Jelskiego]. Książka, która ukazała się niedawno w Krakowie nakładem Wydawnictwa Naukowego Akademii Pedagogicznej, jest francuskojęzyczną, komentowaną wersją wspomnień Jelskiego z Gujany Francuskiej*, a autorzy mają nadzieję, że pozwoli ona na pełniejsze wykorzystanie historycznych kolekcji przyrodniczych"**.


Opracowałem na podstawie Wikipedii i strony internetowej "Radio France Internationale po polsku".



---
* "Les Histoires naturalistes populaires d'un séjour en Guyane française et en partie au Pérou (1865-1871)". Przekład na francuski: Piotr Daszkiewicz, Jean-Christophe de Massary, Radosław Tarkowski. Kraków 2007.
** Cytat z: "Wspomnienia Konstantego Jelskiego. Sto lat później...", RFI po polsku, 10 lutego 2008.