"Zmysł Rzymu niełatwo określić, ponieważ składa się z mnóstwa zwyczajnych, najczęściej ulotnych wrażeń, których dostarcza każdy dzień pobytu w tym mieście. [...] Zachowujemy w pamięci zaledwie kilka takich chwil, w których Rzym jak gdyby odsłaniał się przed wzrokiem naszej duszy. Ich łańcuch tworzy różnorodne wzory: składają się na nie rozmaite postaci, które miały tu swoją siedzibę. I w nich właśnie zawiera się owa miara indywidualna, wiążąca każdego z nas z Rzymem, a zarazem owa miara wieczna, widoma dla każdego, kto potrafi odczuć urok Rzymu. Mówiąc o Rzymie, nie myślimy ani o jego dziejach, ani o jego bohaterach, ani o starożytnych zabytkach i skarbach sztuki; myślimy o owym zmyśle Rzymu, wpisanym na karty naszego życia. [...] «Kto dobrze poznał Włochy – pisze Goethe — a zwłaszcza Rzym, ten już nigdy nie będzie całkiem nieszczęśliwy»".

Paweł Muratow


"Szkice Muratowa, przynosząc wiele wnikliwych uwag o rzeźbach, obrazach, architekturze i kulturze Włoch, są nie tylko pięknie pisaną relacją o rzeczach widzianych, lecz stanowią również interesujący dokument swojego czasu, świadectwo epoki [...]. Wydaje się także, że uważny czytelnik potrafi wydobyć z tej lektury naukę właściwego obcowania z dziełami sztuki jako z trwałymi świadectwami duchowej działalności człowieka, mozolnie wznoszącego pomniki swoich osiągnięć wśród wartkiej, wszystko niszczącej rzeki czasu".

Paweł Hertz


[Zeszyty Literackie, 2008]