O wojnie dużo napisano i zapewne nie jest to koniec. Nasza uwaga zwykle skupia się na zbrodniach hitlerowskich, holocauście, obozach zagłady, o które do dziś toczą się spory. Książka Remarque'a przypomina nam jednak o tej wcześniejszej, I wojnie światowej, która - mimo że nie zrzucono żadnej bomby atomowej - zniszczyła ludzi równie mocno. Tym samym jest to książka o wszystkich wojnach i o tym, co robią one z człowiekiem.

Nie znajdziecie tu ani grama polityki. To historia o pokoleniu, które zostało zniszczone przez wojnę, nawet jeśli jego przedstawiciele uniknęli kul i granatów. To młodzi ludzie, którzy nawet po skończeniu wojny nie mają dokąd odejść, nie mają do czego wracać, gdyż pierwszą rzeczą, jakiej ich nauczono nie było budownictwo, pisarstwo, kowalstwo czy cokolwiek innego, ale zabijanie i unikanie granatów. Nie znają innego życia. „Nie ma czegoś takiego jak pokój!”[1], stwierdza jeden z bohaterów Remarque'a. Oni nie znają już pokoju.

Pora wytłumaczyć się z tytułu mej recenzji. Przez całą lekturę czytelnikowi towarzyszy straszne uczucie... lęku? Nie, jest to uczucie obojętności, jeszcze gorsze niż strach. Ludzie chowający się w okopach, po powrocie do bazy (nazywanej przez nich domem!) śmieją się, grają w karty, zalecają do miejscowych kobiet, choć dzień wcześniej zginęli ich towarzysze. „To przyzwyczajenie sprawia, że pozornie wszystko zapominamy. Przedwczoraj byliśmy jeszcze w ogniu, dziś wyprawiamy głupstwa, jutro znów pójdziemy do okopów. W rzeczywistości niczego nie zapominamy. Dopóki będziemy tu, w polu, dni, które już przeminęły będą zapadać w nas jak kamień w wodę, bo są zbyt trudne, żeby tak zaraz można było zastanawiać się nad nimi” [2]. Muszą być obojętni, aby przeżyć i nie oddać się rozpaczy.

Erich Remarque stworzył książkę o wojnie. To zdanie nie mówi jednak nic. „Na zachodzie bez zmian” to namiastka tego, co się dzieje na froncie, zaledwie kilka scen z życia żołnierza. Bez polityki.


---
[1] Erich Maria Remarque, „Na zachodzie bez zmian”, przeł. T. Ostojski, wyd. EF-TE-ER, Olsztyn 1992, s. 47.
[2] Tamże, s. 81.