Akcja powieści rozgrywa się w I połowie XIX w., w zaścianku szlacheckim Zawichrzyn na ziemi samborskiej. Zamieszkuje tam drobna szlachta. Nie ma ona już praktycznie żadnego znaczenia politycznego ani społecznego. Żyje, wydawałoby się, spokojnie, zajmując się uprawą roli i hodowlą. Sytuacja zmienia się, gdy miejscowy dziedzic, którym jest pan baron, dziedzic pobliskich Pobylic, zamierza powiększyć własny majątek, rugując chodaczkową szlachtę zawichrzyńską z jej ziemi. Cel ten próbuje osiągnąć różnymi metodami. Używa podstępu i przemocy, wykorzystując miejscowych chłopów oraz lokalny aparat administracyjny. Przywódcą szlachty zawichrzyńskiej w walce z podstępnym magnatem jest Maciej zwany konfederatem (były uczestnik konfederacji barskiej). Na skutek intryg barona pobylickiego zostaje on skazany na karę więzienia i pozbawiony szlachectwa. Odwraca się także od niego szlachecka brać. Pan Maciej powraca po wielu latach. Początkowa niechęć szlachty chodaczkowej do niego ustępuje, gdy rozchodzi się wieść o tajemniczych bogactwach, które jakoby zdobył dawny barski konfederat.

Drugim wątkiem powieści jest historia ubogiej krewnej pana Macieja, najpiękniejszej dziewczyny w zaścianku, Zazulki. Staje się ona jedyną spadkobierczynią pana Macieja. Ze względu na rzekome bogactwa, które ma odziedziczyć, o jej rękę stara się wielu młodzieńców z zaścianka. Szczególnie zdecydowanie dąży do zdobycia ręki (i bogactw) Zazulki miejscowy awanturnik zwany Czarnym Jerzym. Niestety jego dążenia doprowadzą do tragedii w zawichrzyńskim zaścianku...

Jak zakończą się losy głównych bohaterów? Czy szlachta zaściankowa ma szansę obronić się w walce z wpływowym magnatem pobylickim? Co zawiera tajemnicza skrzynia Macieja konfederata? Odpowiedź na ostatnie pytanie będzie dla czytelnika sporym zaskoczeniem.

Historia zawichrzyńskiej szlachty chodaczkowej jest dla autora pretekstem do ukazania społecznych problemów ludności polskiej pod zaborem austriackim. Pisarz ukazał na kartach powieści powolny upadek znaczenia szlachty. Niegdyś warstwa ta miała znaczenie w państwie; w czasie, gdy toczy się akcja powieści, ubożeje ona i zajmuje się tylko pracami fizycznymi we własnych gospodarstwach. Ponadto musi walczyć o zachowanie własnej ziemi z przeciwnikiem, którym jest potężny i wpływowy magnat, mający poparcie miejscowej administracji zaborcy. Na kartach powieści czytelnik orientujący się w dziejach ziem polskich pod zaborami dostrzeże także echa konfliktów między warstwą szlachecką a ubogą ludnością chłopską. Łatwo można też zauważyć, oprócz wspomnianego upadku znaczenia szlachty, powolne formowanie się ustroju kapitalistycznego, który jest oparty na znaczeniu pieniądza. I w tym miejscu należy postawić po raz kolejny pytanie: dlaczego mimo początkowej niechęci ludność Zawichrzyna przyjmuje Macieja konfederata z otwartymi ramionami? Trzeba dokładnie przeczytać powieść, aby uzyskać odpowiedź na to pytanie.

"Szlachcic chodaczkowy", chociaż nie należy do wybitnych dzieł polskiej literatury, jest wart polecenia. Utwór pisany nieco archaicznym językiem potrafi mimo wszystko wciągnąć czytającego, który zapewne będzie chciał poznać rozwiązanie wszystkich wątków i tajemnic zawartych w tym utworze. Być może powieść nie pozostanie zbyt długo w pamięci większości czytelników, ale czas poświęcony na jej lekturę na pewno nie będzie czasem straconym.

Zapraszam do czytania.