Waldemar Hansen, współczesny amerykański historyk, wykładowca i pisarz, przeszło dziesięć lat poświęcił badaniom historii Indii mogolskich. Owocem tej pracy - studiów źródłowych i podróży po Indiach - jest "Pawi Tron", czyli "Dramat Indii Wielkich Mogołów", książka, którą dziś przedstawiamy polskim czytelnikom.

Władanie w Indiach dynastii Timurydów, noszących dumny tytuł Wielkich Mogołów, trwało od podbicia subkontynentu przez cesarza Babara po bitwie pod Panipat w 1526 roku. Umocniło je panowanie Akbara Wielkiego, władcy, który umiał dzięki swemu dalekowzrocznemu liberalizmowi zjednoczyć kraj rozbity etnicznie i wyznaniowo. Cios potędze dynastii zadał jego prawnuk - fanatyczny i nietolerancyjny tyran, muzułmanin Aurangzeb. Z chwilą jego śmierci zapanowała anarchia. Ostatni przedstawiciel Timurydów zmarł w 1862 r., gdy w Indiach już od stu lat rzeczywistymi władcami byli Anglicy.

Hansen zainteresowanie swe kieruje ku okresowi potęgi dynastii, tropiąc przyczyny jej klęski, wyznaczone ludzkimi namiętnościami i słabościami, uzewnętrznionymi w wielkiej wojnie sukcesyjnej. Książkę jego czyta się omal jak powieść; napisana żywo i barwnie, ukazuje niezwykle plastyczne postaci ludzi na tle historii, którą oni kształtowali i która ich kształtowała. Autor daleki jest od chłodnej obojętności naukowca - nie ukrywa swych sympatii i antypatii, nadaje w pełni ludzki wymiar bohaterom owego "Dramatu" i dzięki temu przybliża ich do czytelnika, który też nie może pozostać niewzruszony i przeżywając dramat ludzi ocenia również dramat myśli.

"Pawi Tron" pozwala lepiej zrozumieć Indie, wciąż jeszcze nam mało znane, a kuszące także pięknem swej sztuki, do której rozwoju Timurydzi wnieśli znaczny udział.

[Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980]