Zabrałem się do książki Fallady z wielkim apetytem, jako do pierwszej nieznanej mi wcześniej, a poleconej przez BiblioNETkę. W dodatku jej tematyka była podobna do tej z "Siódmego krzyża" A. Seghers, jednej z moich ulubionych książek. A jak to zwykle bywa z mocno rozbudzonymi apetytami, sama potrawa może na początku nie smakować tak, jak tego oczekiwaliśmy. Na szczęście, w tym wypadku z każdym kęsem było coraz lepiej, na końcu zaś czekała mnie prawdziwa uczta.

Powieść koncentruje się wokół wątku starszego małżeństwa - Anny i Ottona Quanglów, którzy po śmierci na froncie jedynego syna postanawiają rzucić wyzwanie Hitlerowi i jego przerażającej totalitarnej machinie. Robią to jednak w sposób, który w praktyce okazuje się nieudolny: podrzucają w uczęszczanych miejscach karty o treści oskarżającej Hitlera, których jednak nikt ze strachu nie czyta, ale czym prędzej są oddawane policji. Z naszego punktu widzenia sposób walki nie ma jednak znaczenia - liczy się samo jej podjęcie, kiedy większość milczy, i gotowość Quanglów na śmierć już po napisaniu pierwszej karty.

Największym chyba atutem książki jest wierne oddanie obrazu społeczeństwa niemieckiego w czasie II wojny światowej. To czas, kiedy sprawiedliwi ludzie są w odwrocie, triumfuje zaś brutalna siła, podłość, donosicielstwo i tępe posłuszeństwo nakazom państwa. Następuje degrengolada więzi społecznych oraz rodzinnych. Nawet powolni systemowi i profesjonalni urzędnicy, jak komisarz gestapo Escherich, żyją niepewni swojego losu, uzależnieni od jednego zmarszczenia brwi zwierzchnika i zmuszeni pokornie wysłuchiwać jego krzyków i wyzwisk.

Na wykreowanie tego przygnębiającego obrazu autor przeznacza większą część książki. Efektem ubocznym tego jest jednak spowolnienie tempa akcji, widoczne zwłaszcza w jej pierwszej połowie. To wolne tempo to chyba jedyny, w ostatecznym rozrachunku nie tak istotny zarzut przeciwko "Każdy umiera w samotności". Z pewnością wynagradza nam je świetna część czwarta (i ostatnia) powieści, wywołująca ogromne wzruszenie, choć jednocześnie porażająca okrucieństwem. Choćby tylko dla niej szczerze zachęcam do przeczytania utworu Fallady.