Pär Lagerkvist, wybitny pisarz szwedzki i laureat Nagrody Nobla, napisał powieść "Karzeł" w 1944 roku, kiedy Europę zalewała fala hitlerowskiego terroru. Akcja powieści została przeniesiona w czasy renesansowe. Autor przedstawia problem istoty zła, które zostało wcielone w postać karła przy dworze księcia włoskiego. Karzeł ten mówi:

"Zauważyłem, że czasami wzbudzam w ludziach lęk. Ale boją się samych siebie. Sądzą, że ja ich przerażam, czyni to jednak karzeł kryjący się w nich, człekopodobna istota o małpiej twarzy, wystawiająca głowę z głębi ich duszy. Ogarnia ich strach, bo nie wiedzą, że mają w sobie inną istotę."*

Brutalność, nienawiść i zło istnieją od zawsze i opisywane były niezliczoną ilość razy w literaturze, filmie czy sztuce. Ale nic nie zrobiło na mnie tak olbrzymiego wrażenia jak to skromne, niezbyt obszerne dzieło Lagerkvista. Nie wiem, jakich technik użył pisarz, są to w każdym razie sposoby mistrza nad mistrzami, że zdołał tak celnie trafić do serca osoby czytającej, czyli mojego. W trakcie lektury czułam coś, co trudno wyjaśnić słowami. Jakby zacierała się granica między ohydnymi, obrazoburczymi poglądami karła, który nienawidzi Boga, świata, ludzi i miłości, a tym, co kryje się gdzieś na dnie serca chyba każdego z nas...

Czy naprawdę każdy człowiek ma swojego karła? Na to pytanie musimy odpowiedzieć sobie sami. A książka może tylko w tym pomóc. Napisana bardzo prosto, pięknym językiem, ciekawie przedstawia elementy życia na średniowiecznym dworze. Doskonałe opisy podjazdowych wojen między panującymi książętami, dworskich intryg, zarazy panującej w mieście - a wszystko to widziane i opowiedziane głosem karła, który uosabia całe drzemiące w człowieku zło.

Rewelacyjna powieść, godna polecenia wszystkim miłośnikom dobrej literatury!

---
*Per Lagerkvist, "Karzeł", tłum. Zygmunt Łanowski, PIW 1965.