Za sprawą powieści „Sami i pragnienie wolności” autorstwa Rafika Schamiego przeniesiemy się do Syrii, a dokładniej do biednej, chrześcijańskiej dzielnicy Damaszku. Tam dorastali Szarif i Sami. Urodzeni przez inne matki, ale tego samego dnia. I niczym bliźniacy połączeni braterstwem dusz. Na przykładzie tej dwójki pisarz pokazuje, jak to jest dorastać w dyktaturze. Że rodzi ona bunt, bo pragnienie wolności jest wpisane w człowieczeństwo.

Powieść „Sami i pragnienie wolności” zaskoczyła mnie. Myślałam, że będzie to opowieść o buntownikach, a dostałam książkę o ludziach. Wbrew pozorom tytułowy Sami nie jest jej centrum, ale stałym punktem. Czy mowa o biednym listonoszu, czy lekarzu zaangażowanym w antyrządowe działania, tam zawsze spotkamy Samiego. Czasami zalicza się do rozgrywających opisywane wydarzenia, a czasami jest wyłącznie ich obserwatorem.

Z tego zlepku wspomnień Szarifa (bo powinnam podkreślić, że to on rzekomo opowiada autorowi o swojej przeszłości i o Samim) wyłania się obraz życia w państwie totalitarnym. Najciekawszy u Rafika Schamiego jest człowiek. Jak mówi bohater jego powieści o pewnym przemytniku: „Stał się dla mnie żywym dowodem na to, że człowiek jest o wiele bardziej skomplikowany niż suma jego widocznych właściwości” [1]. A ja rozciągnęłabym to na szerszą grupę. W powieści tej widzimy, jakie skrajne postawy wywołuje u ludzi reżim. Obok strachu i nieufności obserwujemy przepiękną jedność i dbanie o siebie nawzajem. W książce nie brakuje czynu, akcji. Obok codziennych trosk obserwujemy czasem ocierające się o absurd przejawy łamania praw człowieka. Jednak w moim odczuciu to nie fabuła w dosłownym znaczeniu jest tu najważniejsza. Najważniejszy jest wspomniany już człowiek i jego relacja z bliźnim, którą to dyktatura chce zniszczyć, złamać, upokorzyć, wypuszczając szpicli siejących nieufność. Ale obywatel się broni.

„Byłem poruszony, słuchając jego opowieści o Samim, którą snuł z przedziwną lekkością, bez patosu i nigdy nie wymuszając współczucia” [2]. Myślę, że ten cytat idealnie podsumowuje powieść „Sami i pragnienie wolności”. Szczególnie na początku sprawia ona beztroskie wrażenie. Rafik Schami nie epatuje brutalnością, chociaż jasno opisuje, jak działa reżim, w jakim żyją bohaterowie. Nie chce wywołać w czytelniku współczucia, tylko opowiedzieć o Syryjczykach. I to chyba nawet nie chodzi o to, że czytelnicy maja coś zrozumieć, bo czym usprawiedliwić okrucieństwo władzy, porywanie małych dzieci dla szantażu, albo wydawanie na tortury sąsiada z zazdrości. Ale tak jest. Są ludzie dobrzy i źli, a raczej każdy stara się postąpić po ludzku, aczkolwiek według własnej definicji.

[1] Rafik Schami, „Sami i pragnienie wolności”, przeł. Jacek St. Buras, wyd. Noir sur blanc, Warszawa 2023, s. 196-197.
[2] Tamże, s. 230.

[Recenzja była publikowana na blogu oraz innych portalach czytelniczych]