Typ recenzji: oficjalna PWN
Recenzent: Natalia M (porcelanka)

„Niesamowitą cechą sztuki jest zdolność do przenoszenia w przyszłość informacji, które w żaden inny sposób nie miałyby możliwości dotarcia do nas” [1].

„Sekretna galeria” autorstwa Joanny Łenyk-Barszcz i Przemysława Barszcza to swoisty przewodnik po szeroko pojętym świecie malarstwa. W poszczególnych rozdziałach poznajemy wybrane dzieła sztuki omówione z nietuzinkowego punktu widzenia. Żeby zrozumieć obraz, nie wystarczy znać się na technikach malowania i historii sztuki – konieczna jest też wiedza o realiach epoki w której powstał, o jej codzienności, a czasem także uwarunkowaniach gospodarczych i politycznych.

„Na genialnych obrazach Cotána znajdują się najrozmaitsze warzywa ukazane w nieprawdopodobnie szczegółowy sposób. Dzięki temu jego malarstwo stanowi wielką bazę danych o odmianach roślin jadalnych barokowej Hiszpanii” [2]. Autorzy książki udowadniają, że obrazy mogą być również kopalnią wiedzy z zupełnie zaskakujących dziedzin – uważne zapoznanie się z dziełami pozwala na zauważenie niuansów i wyciąganie wniosków.

Równie ważna jest znajomości symboliki i umiejętność jej interpretacji. „Kwiaty mogą opowiedzieć niejedną historię. Czynią to językiem symbolu. Aby zrozumieć pełną aluzji narrację roślin, trzeba poznać ich język. Gdy pozna się go dobrze, pewien czerwony kwiat na jedynym angielskim obrazie może przyprawić o dreszcze” [3]. To, co niewidoczne na pierwszy rzut oka podczas podziwiania dzieła, bywa kluczem do jego właściwej interpretacji i zrozumienia. Co oznacza kawia na obrazie "Ostatnia Wieczerza" w katedrze w Cuzco w Peru? Który z obrazów Rembrandta pobudza szaleńców? „Gruszka w dłoniach Madonny jest dowodem nie tylko bogactwa semantycznego minionych epok malarskich, lecz także bogactwa przyrodniczego dawnego świata. Zdaje się, że oba te skarby nam się wymykają” [4].

„Sekretna galeria” przybliża również sylwetki malarzy i podaje wiele ciekawostek z ich życia. Przykładowo życiorys Henriego de Toulouse-Lautreca, który zdeterminowały wybory jego przodków, staje się również pretekstem do sięgnięcia w głąb zasad genetyki i dziedziczenia. Autorzy zauważają, że dzieła tego artysty mogą prowadzić do poznania szczegółów medycznych, w tym chorób. Twórczość Nikifora jest powiązana ze zjawiskiem neuroestetyki i neurobiologii. Podobnie obraz "Ofelia" jest przyczynkiem do sięgnięcia do Szekspira, a fresk "Pokłon trzech króli" do zwrócenia się ku astronomii. Kolejne strony publikacji poruszają również losy wyprawy dowodzonej przez Johna Franklina, która zaginęła w Arktyce. Przekrój omawianych tematów jest szeroki – nie tylko co do wyboru epok, ale i odległych miejsc (jak sztuka mieszkańców Sentinelu, kompleks świątyń Angkor, katedra w Peru).

Autorzy książki poruszają także aspekt kradzieży dzieł sztuki – bo „sama kradzież jest paradoksalnie papierkiem lakmusowym bycia arcydziełem. To, że ktoś pragnie wejść w posiadanie przedmiotu pomimo tego, że nie będzie mógł nigdy go sprzedać ani nawet pochwalić się nim (…), świadczy o tym, że status przedmiotu jest absolutnie wyjątkowy” [5].

„Sekretna galeria” to nie tylko obrazy, ale także freski, płaskorzeźby, arrasy i sztuka sakralna. Różnorodność tematów i epok, wielość miejsc i realiów historycznych – wszystko to tworzy interesującą mozaikę i zostało objaśnione prostym językiem. Można czytać tę książkę jako zbiór ciekawostek, przeskakując pomiędzy rozdziałami, można wraz z autorami poszukiwać szczegółów na obrazach (co ułatwiają grafiki i zdjęcia, którymi okraszono publikację), można też płynąć przez kolejne karty, poddając się nurtowi ciekawej narracji. Cokolwiek czytelnik wybierze, na pewno nie będzie się nudził. „Sztuka ma bowiem ciekawą cechę: stanowi znakomity nośnik przechowywania informacji. Nauka nie ma więc monopolu na gromadzenie i dokumentowanie wiedzy o świecie. (…) Sztuka (…) jest doskonałym narzędziem poznania” [6].


Ocena recenzenta: 4+


[1] Joanna Łenyk-Barszcz, Przemysław Barszcz, „Sekretna galeria”, Wyd. Zona Zero 2022, s. 8.
[2] Tamże, s. 97.
[3] Tamże, s. 109.
[4] Tamże, s. 104.
[5] Tamże, s. 268-269.
[6] Tamże, s. 454-455.