Typ recenzji: oficjalna PWN
Recenzent: Natalia M (porcelanka)

„To, co z pozoru wydaje się dziwaczne albo bezproduktywne, może mieć moc zmieniania rzeczywistości” [1].

Ilu z nas praktykuje swoje małe, prywatne zwyczaje? Przekręca klucz w drzwiach zawsze dwa razy, wiesza ręcznik w określony sposób, pije tylko z ulubionego kubka? A na ważne rozmowy czy wydarzenia zakłada przynoszący szczęcie strój. Nasza codzienność wypełniona jest rytuałami – zachowaniami, które mają nam pomóc, zagwarantować powodzenie i zadziałać magicznie. Jednak skąd się biorą i w jakim celu są praktykowane? „Oto cały paradoks rytuałów: ludzie zaklinają się, że są dla nich ważne, ale zwykle nie potrafią wyjaśnić, dlaczego” [2].

Dimitris Xygalatas jest antropologiem, kognitywistą i podróżnikiem. Zajmuje się analizowaniem rytuałów i ludzkich zachowań. Prowadził badania terenowe, obecnie wykłada nauki psychologiczne na uniwersytecie. „Rytuały” to popularnonaukowa pozycja, w której porusza temat skomplikowanych obrzędów, misteriów, ceremonii i codziennych zwyczajów. Ich wpływ na życie wydaje się nieoczywisty i wiąże się z koniecznością zrozumienia historii, uwarunkowań geopolitycznych, kultury oraz szeregu innych czynników.

Chodzenie po rozżarzonych węglach, skakanie przez ogień, okrążanie na kolanach miejsc kultu. Odprawianie modłów, praktyki o charakterze sakralnym, uczestniczenie w obrzędach mających zapewnić bezpieczeństwo wyprawie lub przetrwać dynamiczne zjawiska pogodowe. Ale też osobiste drobne rytuały mające zapewniać powodzenie i szczęście czy ceremonie parzenia herbaty. Xygalatas bierze pod lupę szereg zachowań uwarunkowanych kulturowo, z różnych zakątków świata. Analizuje je, ich wpływ na funkcjonowanie praktykujących je ludzi i szuka wspólnego mianownika.

Okazuje się, że większość obyczajów i praktyk działa uspokajająco i zmniejsza stres u dokonujących ich osób. Co ciekawe, im bardziej złożony i skomplikowany rytuał, tym większą ma mieć moc i znaczenie dla uczestników. „Rytuały w istotny sposób wpływają na psychikę. Dzięki temu, że mają ściśle określoną strukturę i są przewidywalne, pomagają nam się zakotwiczyć w tym burzliwym świecie. Dają poczucie uporządkowania i kontroli nad pełnymi chaosu sytuacjami w życiu codziennym, nad którymi często trudno zapanować – dzięki temu łatwiej radzimy sobie z lękiem. Co więcej, regularne uczestniczenie w rytuałach wymaga wysiłku i poświęceń, więc stajemy się bardziej zdyscyplinowani i zyskujemy większą samokontrolę” [3].

„Rytuały” zostały napisane bardzo przystępnym i łatwym w odbiorze językiem – mimo, że często traktują o zagadnieniach ściśle naukowych i odwołują się do takiej terminologii. Xygalatas pisze zrozumiałym stylem, chociaż odwołuje się do licznych badań i opracowań. Jednak potrafi opowiadać o zjawiskach społecznych, zagadnieniach biologicznych i medycznych w sposób, który trafia również do laików i przeciętnych odbiorców, niemających odpowiedniego przygotowania i podstawowej wiedzy w temacie. Bardziej zainteresowani czytelnicy mogą sięgnąć do bogatej bibliografii (obejmującej w większości pozycje obcojęzyczne).

Liczne rytuały i obrzędy towarzyszą człowiekowi od zarania dziejów. W zależności od kultury i regionu przybierają różne formy – czasem przerażające i szokujące. A jednak trwają – mimo rozwoju technologii i zmian społecznych. „Stąd właśnie głębokie pragnienie rytuałów. Praktykujemy je z takim zapamiętaniem nie dlatego, że nam się podobają, ale dlatego, że ich potrzebujemy” [4]. Skoro coś działa, to może nie warto tego oceniać i zmieniać?

Ocena recenzenta: 4+


[1] Dimitris Xygalatas, „Rytuały”, tłum. Nika Sztorc, Wydawnictwo Poznańskie 2023, s. 23.
[2] Tamże, s. 23.
[3] Tamże, s. 225.
[4] Tamże, s. 55.