Wielka, ostatnia już, powieść zmarłego w 1970 roku Stefana Andresa przedstawia dzieje Synezjosa z Cyreny, nieprzeciętnej, równocześnie świetlanej i tragicznej postaci z przełomu późnej starożytności i wczesnochrześcijańskiego średniowiecza.

Synezjos doświadcza tego rozdarcia epoki zarówno w losach własnych, jak i swojej rodziny i narodu.

Dzieje jego toczą się na tle starożytnego obrazu Afryki Północnej, w zagrożonej przez ludy pustynne prowincji Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego.

Wyrwany przez vox populi i vox Dei ze spokojnego ziemiańskiego życia - jakie tak bardzo odpowiadało temu głębokiemu filozofowi i poecie, szukającemu dla siebie i bliskich wyłącznie pokoju duszy - znajdzie się w samym środku wydarzeń.

Dramat tego człowieka, dla którego Boże powołanie do czynnej odpowiedzialności w społeczeństwie staje się wielkim wyzwoleniem, wielką pokusą - spełnia się w przejmującym rozpięciu między miłością, wiarą i władzą.

Poznajemy ten los, ten dramat z relacji Priski, żony Synezjosa. Autor obdarza ją, koronnego świadka akcji, bezpośredniością uczucia i żywością intelektu. Jej relacja staje się lekturą wręcz przejmującą głównie dlatego, że w przebiegu narracji ona sama coraz bardziej uprzytamnia sobie znaczenie zdarzeń i wymowę symboli, a przede wszystkim stałe wewnętrzne rośnięcie Synezjosa, którego woła Bóg.

Wielka to powieść - historyczna, personalistyczna i, mimo ogromnego bogactwa szczegółowych realiów epoki, bardzo współczesna.


[Wydawnictwo Pax, 1975]