Traktując dzieło Jana Tomasza Grossa jako rzecz opartą z założenia o fakty historyczne, i czytając je ponad 20 lat po pierwszej publikacji, nie sposób nie zauważyć kontrowersji, jakie wywołało. Dlatego książka "Sąsiedzi" nie była jedyną poruszającą temat słynnej zbrodni w Jedwabnem, jaką dotąd przeczytałem.
Literacko i od strony warsztatu jest to pozycja dobra. Autor świetnie posługuje się emocją i potrafi budować napięcie.
Od strony jednak czysto historycznej zupełnie mnie nie przekonuje.

Słowo przeciw słowu - oto, na czym jedynie (w świetle przerwanych siłą badań naukowców) oparta jest obecnie publiczna debata na temat mordu w Jedwabnem.
Jan Tomasz Gross, pośredni inicjator tej debaty, również jedynie na słowie się opiera. Stoi on po stronie wskazującej oskarżycielskim palcem niegdysiejszych sąsiadów ofiar. Lecz przecież nie można przejść obojętnie obok głosów wskazujących wyraźnie na niemieckich okupantów. Bo te głosy również, tak samo jak autor "Sąsiadów", powołują się na naocznych świadków tamtych, tragicznych zdarzeń. A co najważniejsze dla mnie - nawet na tych samych świadków.

Bo cóż myśleć, gdy dwudziestu spośród trzydziestu zeznających przed sądem jednoznacznie wskazuje Niemców jako sprawców?
Co myśleć, gdy ludzie przywołani przez Jana Tomasza Grossa, jako naoczni świadkowie "polskich zbrodni", opisując okoliczności mordu przed sądem, wyraźnie wskazali na Niemców jako sprawców? Szmul Wasersztajn, Eliasz Grądowski, Rywka Fogiel. Przecież ci świadkowie byli Żydami - braćmi i siostrami pomordowanych.

Ja rozumiem, że książka ta nie jest pozycją historyczną sensu stricte, i że autor, korzystając ze swobody eseisty, zaznaczył wyraźnie swój punkt widzenia, ale, biorąc pod uwagę wagę tematu, mógł jednak, moim zdaniem, choć wspomnieć, że w świetle faktów sprawa nie jest czarno-biała.

Podsumowując - warsztatowo dobra pozycja, lecz historycznie (delikatnie ujmując) kontrowersyjna.