Typ recenzji: oficjalna PWN
Recenzent: Natalia M (porcelanka)

Shaun Walker to brytyjski dziennikarz, moskiewski korespondent „The Guardian”. Studiował rosyjską historię, od lat pracuje w Rosji i relacjonuje wiadomości i wydarzenia z tego kraju. „Na ciężkim kacu” to reportaż o współczesnej Rosji i jej stosunkach z byłymi republikami radzieckimi. Jednocześnie to wnikliwa analiza podstaw, na których stoi kraj, usiłujący uchodzić za mocarstwo, oraz portret jego przywódcy, próbującego przywrócić jej wielkość poprzez sięganie do polityki historycznej i narodowej.

„Na nasz stosunek do przeszłości kolosalny wpływ mają zawsze warunki, w jakich obecnie żyjemy” [1], zauważa Walker i swój reportaż rozpoczyna od wyprawy przez Rosję – od jej centrum po obrzeża i kraje ościenne. Rozmawia z Rosjanami, Czeczenami, Gruzinami i Ukraińcami. Śledzi drogi, jakie przeszły kraje byłego Związku Radzieckiego po jego rozpadzie, przemiany w nich zachodzące i ich obecne związki z Rosją.

Szczególną uwagę poświęca Walker Ukrainie i aneksji Krymu – docieka, drobiazgowo analizuje i zagłębia się w ukraińską politykę, gospodarkę i stosunki społeczne. Opisuje ścierające się od początku XXI wieku poglądy Ukraińców, wpływy Rosji na stosunki wewnętrzne Ukrainy, punktuje zaniedbania kolejnych polityków, nie oszczędza krytyki ruchom narodowym i szerzącej się korupcji. Jednocześnie podaje fakty, i chociaż dokonuje ich interpretacji, to czytelnikowi pozostawia również miejsce do wyciągania wniosków. Występuje w roli obiektywnego obserwatora, który nie boi się zadawać niewygodnych pytań.

„Na ciężkim kacu” to również trafna interpretacja stosunków Rosji z Czeczenią i konfliktów zbrojnych, jakie w Czeczenii miały miejsce. Walker pokazuje tragiczną i krwawą historię Czeczenów, oddaje im głos i podsumowuje ich obecne relacje z Rosją. „Każde kolejne pokolenie musiało zaczynać życie na nowo, od zera. Rosjanie nie potrafią zrozumieć, że jesteśmy wolnymi ludźmi, wolnym narodem. Chcą, żebyśmy stali się tacy jak oni. Ale my nie chcemy być tacy jak oni. Mówią nam, że powinniśmy żyć w ich systemie, a wtedy ten system da nam chleb, mąkę i cukier. Ale jeśli ten system mi się nie podoba i nie mam ochoty w nim żyć? Co mam wtedy zrobić?”[2]. Reporter nie szczędzi gorzkich refleksji odnośnie współczesności i wyciągania wniosków na przyszłość. „Być może przedstawiciele nowego pokolenia Czeczenów (…) zepchną tak głęboko w podświadomość wspomnienia o swych zabitych rodzicach, braciach i siostrach, a także o własnym żalu i upokorzeniu, aż w końcu znikną one całkowicie” [3].

Walker opowiada także o współczesnej Rosji i narracji historycznej – powracaniu do wygranej II wojny światowej w celu scalenia społeczeństwa i budowania mitu zwycięstwa. Dziennikarz nie poprzestaje na badaniu przyczyn wyboru oficjalnej polityki i jej wpływu na życie Rosjan, ale sięga także do historii i do ludzi zapomnianych, tych, którym odebrano możliwość opowiedzenia o tym, co ich w Związku Radzieckim spotkało. Podróżuje na najdalsze obrzeża tego wielkiego kraju i rozmawia z dawnymi więźniami łagrów, obozów pracy i ofiarami totalitaryzmu. Udowadnia, jak indoktrynacja dzieci w szkole i wprowadzanie programu nauczania wpływa na światopogląd i umiejętność samodzielnego myślenia. Szczególnie zapada w pamięć rozmowa Walkera z nauczycielką, która opowiada o sposobie nauczania o okresie Związku Radzieckiego, polegającym na wypisaniu po jednej stronie tablicy szeregu zalet systemu, a po drugiej ceny, jaką należało za postęp i dobrobyt zapłacić. Uczniowie, nie mając na tyle obszernej wiedzy historycznej i umiejętności logicznego wyciągania wniosków, nie mogą zrozumieć, że taki czarno–biały podział umniejsza zbrodnie i zabiera głos pokrzywdzonym. Dowiadują się natomiast, że ofiary były konieczne i była to niska cena za wielkie osiągnięcia.

Walker pisze w analityczny, logiczny sposób, wyciąga wnioski i interpretuje fakty. Czyni to w obiektywny i rzetelny sposób, sięgając do źródeł i opowiadając o przebiegu szeregu rozmów. Wielokrotnie dociera do osób niebezpiecznych, uchodzących za terrorystów lub ekstremistów, narażając w ten sposób swoje bezpieczeństwo. Jednak dzięki temu przedstawia pełny obraz Rosji, jej wpływów na ruchy rebeliantów i fundamentalistów. Obraz, który może szokować, zatrważać czy niepokoić – jest jednak złożony z obiektywnie przedstawionych relacji i faktów.

Ocena recenzenta: 5/6


[1] Shaun Walker, „Na ciężkim kacu”, przeł. Mariusz Gądek, Wydawnictwo Poznańskie, 2022, str. 177.
[2] Tamże, str. 96.
[3] Tamże, str. 116.