"O ile Żydzi z »Juden auf Wanderschaft« opuszczają ojczyznę, rozbitkowie wojenni starają się do niej wrócić. Ale droga tych ostatni jest równie zwodnicza i nie kończy się odnalezieniem Heimatu, lecz stwierdzeniem braku i nieistnienia ojczyzny. Synowie, jak powiedziano w powieści »Zipper i jego ojciec« (1928), wracają do ziemi obcej, na której nie znajdują już niczego, ponieważ wszystko zostało im odebrane przez ojców winnych tego, że ich wysłali na wojnę. Synowie polegli pod Kartaginą, a ojcowie, którzy przeżyli, ukradli im wszystko, zdążyli spłodzić dzieci z dziewczynami, przeznaczonymi właściwie dla nich. Ci, którzy wrócili, czują się »freund«, »obcymi w tym świecie, wracają bowiem z państwa cieni«, a błękitne światła na grobach poległych są okrutnym »requiem« dla uspokojenia tych, co pozostali przy życiu".

Claudio Magris, "Daleko, ale od czego? Joseph Roth i tradycja Żydów wschodnioeuropejskich"


[Wydawnictwo Austeria, 2016]