Krótkie opowiadania-przypowieści obfitują w szczegóły, nie stronią od, typowej dla paraboli, pozornej konkretyzacji, co sprawia niezwykle wiarygodne wrażenie opowieści "z życia wziętej, być może nawet narracji ustnej, ludowej opowiastki przekazywanej z ust do ust, która zatraciła pierwotne realia, obrosła za to z czasem w bardziej atrakcyjne dla toku fabularnego detale. To celowe oderwanie od współczesności na rzecz "kostiumu orientalnego" sprawia, że opowiadania zawarte w "Zjawiskach kapilarnych" nie tylko czyta się z zaciekawieniem, wręcz z zapartym tchem, ale decyduje również o ich najważniejszej wartości uniwersalności oraz ponadczasowości refleksji. Jak zaznaczył serbski wydawca: "Haliloviciowi udało się zestawić zderzenie dwóch całkowicie różnych sposobów egzystencji: orientalnego miasteczka i globalnej wioski. Stare wartości rodzinne, surowa moralność i tradycyjne pojmowanie honoru doznały uszczerbku wskutek gastarbajterskiego stylu życia, cudzołóstwa i kar więzienia. W sposób mistrzowski walkę starego i nowego świata tego, który wierzy we wszechmocną potęgę losu i tego, który uważa, że własny los należy brać w swoje ręce" nakreślił jeden z najlepszych młodych prozaików z Bałkanów. Zbiór opowiadań "Zjawiska kapilarne" jest autentycznym świadectwem o chwili, w której odchodzą w niepamięć "stare dni" i nadchodzą nigdy dostatecznie dobre "nowe czasy". Jakby komentując te smutne wnioski autor wyznaje, iż na Bałkanach wydarzyło się tyle zła, iż dzisiaj sprawy, które w innej sytuacji zostałyby uznane za normalne, tam należy uznawać za wielkie. Pamiętamy, że podobne, postapokaliptyczne wnioski wysnuto po zakończeniu II wojny światowej, pytając, czy możliwa jest w ogóle poezja i filozofia "po Aushwitz" (T. W. Adorno). Tymczasem na Bałkanach współcześni poeci zastanawiają się, czy możliwa jest poezja po "Srebrenicy". Co ważne, narrator zawsze sytuuje się jedynie w roli pasywnego obserwatora, który przekazuje historie z należnym dystansem. Natomiast wydarzenia, w których czytelnik mógłby się doszukiwać okruchów wydarzeń współczesnych (jak np. wojna na Bałkanach), stanowią jedynie pretekst do głębszej refleksji o prawach naturalnych i uniwersalnych prawdach.

Agnieszka Żuchowska


[Wydawnictwo Maximum, 2011 ]