Aktualizacja czytatki (12.05.2021): książka ukazała się niedawno po Polsku pod tytułem Niepokój przychodzi o zmierzchu (Rijneveld Marieke Lucas).


***

"The Discomfort of Evening" to pierwsza powieść Marieke Lucas Rijneveld, holenderskiej pisarki, która zadebiutowała w 2015 roku tomem poezji, po którym w Holandii okrzyknięto ją jednym z najbardziej obiecujących młodych talentów. Książka nagrodzona International Booker Prize 2020, póki co niedostępna, o ile mi wiadomo, w polskim przekładzie.

Jest mi bardzo trudno tę książkę ocenić. Wielokrotnie miałam ochotę cisnąć nią w kąt i więcej do niej nie zaglądać. Jest odpychająca, często wręcz obrzydliwa, a jednocześnie napisana pięknym, przejmującym językiem. Być może to właśnie ten paradoks spowodował, że mimo zniesmaczenia, zgrozy, a momentami i faktycznego bólu brzucha, które mi towarzyszyły podczas lektury, nie byłam w stanie się od niej oderwać, brnęłam dalej.

Narratorką jest 10- czy 12-letnia Jas, wychowująca się na holenderskiej wsi, w protestanckiej, bardzo religijnej rodzinie. Osią fabuły jest śmierć jej najstarszego brata, z którą ani Jas, ani jej rodzeństwo, ani rodzice nie potrafią się uporać. Rodzice coraz bardziej oddalają się od siebie i od świata, a coraz bardziej opuszczone i osamotnione dzieci próbują zrozumieć śmierć na swój dziecięcy i dziwnie perwersyjny sposób: krzywdząc zwierzęta i krzywdząc siebie nawzajem. Właśnie ilość i natężenie tej krzywdy, dziecięcej perwersji, nawet jeśli jesteśmy w stanie w nią uwierzyć, odstręcza. Ale nie jest to jednak zła literatura. Zresztą może komisja przyznająca nagrodę Bookera miała rację uznając powieść Rijneveld za literaturę wybitną. Oburza, ale nie tak jak może oburzać źle napisany kryminał epatujący okrucieństwem, to nie są tanie chwyty mające zapewnić szybki rozgłos. Rijneveld nie tyle opisuje traumatyczne wydarzenia, ale każe nam je przeżywać. Nie wzrusza i nie zachwyca, ale przytłacza. W moim osobistym odczuciu przytłacza za bardzo -- nie jestem pewna, do czego ten poziom dyskomfortu ma prowadzić, czego mnie nauczyć. Jednocześnie nie jestem też w stanie z pełnym przekonaniem stwierdzić, że niczemu nie służy.