"»Protagonista« to etymologicznie »pierwszy aktor«, postać, która wychodzi przed szereg i prowadzi za sobą pozostałych, inicjuje działania, uruchamia lawinę zdarzeń. Nieoczywistymi protagonistami w powieści Sebastiana są uprzedzenia społeczne. To one poprzedzają każdą myśl, każdy gest i czyn. To one dyrygują jednostkami i masami, wskazując im cel i skłaniając do anihilacji innych jednostek i grup. Sebastian portretuje upiory wykluczenia i nienawiści, które od tysięcy lat zamieniają ludzkie życie w piekło. W kraju, w którym antysemityzm wciąż jest poważnym problemem, ta powieść powinna być lekturą obowiązkową".

Grzegorz Jankowicz


Mihail Sebastian (właśc. Iosif Mendel Hechter; 1907-1945) - rumuński prozaik, dramatopisarz, eseista i dziennikarz. Urodził się w naddunajskim mieście Braiła, gdzie spędził pierwsze lata życia, następnie - jako student prawa - mieszkał w Bukareszcie i w Paryżu. Choć był blisko związany ze środowiskiem intelektualistów i pisarzy (przyjaźnił się m.in. z Mirceą Eliadem, Emilem Cioranem i Constantinem Noicą), pozostał twórcą osobnym, do dziś uznawanym za literackiego outsidera. Wydana w 1934 roku powieść "Od dwóch tysięcy lat" wzbudziła głosy krytyki, na które Sebastian odpowiedział esejem "Cum am devenit huligan" ("Jak zostałem chuliganem", 1935). Pozycję Sebastiana na scenie literackiej ugruntowały kolejne powieści, m.in. "Accidentul" ("Wypadek", 1940), a także sztuki teatralne. W roku 1961 brat pisarza, Benu, zdeponował w bukareszteńskiej ambasadzie Izraela nie opublikowane zeszyty dziennikowe Sebastiana. Zapiski te, znane potem jako "Dziennik 1935-1944" (wyd. pol. 2006), zostały wydane dopiero w 1996 roku i obecnie są uważane za jedno z ważniejszych dzieł dokumentujących szerzenie się antysemityzmu i nastrojów faszystowskich w ówczesnej Europie.


"Wyjątkowo trudno śledzić dzień po dniu stopniowe nasilanie się wrogości. Nagle zdajesz sobie sprawę, że jesteś otoczony ze wszystkich stron, i nie masz pojęcia, kiedy ani jak to się stało. Drobne, rozproszone zdarzenia, gesty pozbawione większej wagi, niewinne pogróżki bez pokrycia. Dziś utarczka w tramwaju, jutro artykuł w gazecie, pojutrze wybita szyba. Wszystkie te rzeczy wydają się zwyczajne, niepowiązane, błahe. Potem, jednego ranka, czujesz, że nie masz czym oddychać.

Jeszcze trudniejsze do zrozumienia jest to, że nikt, zupełnie nikt, kto jest w to wszystko zamieszany, nie ponosi żadnej winy".


[Książkowe Klimaty, 2020]