Recenzuje: Dorota Tukaj


Paul Britton liczy sobie dziś 72 lata i zapewne jest już na emeryturze; swoje wspomnienia spisał przed ponad 20 laty, będąc u szczytu kariery zawodowej – kariery w fachu dziś już nie tak rzadkim, ale w pewnym sensie elitarnym. Profilerem nie może zostać każdy policjant, który zrobi sobie kurs psychologii, ani też każdy psycholog, który zechce się zatrudnić w policji czy wyrazi wolę współpracowania z nią. Oprócz obszernej wiedzy z zakresu psychologii klinicznej potrzebna jest mu bowiem szczególna umiejętność wnikania myślą w umysł przestępcy, odgadywania jego obsesji i motywacji, oraz ogromna odporność psychiczna, która pozwoli mu przetrwać systematyczne narażenie na najbardziej przerażające obrazy brutalności i okrucieństwa (bo właśnie w takich sprawach policja najczęściej potrzebuje jego pomocy, choć, jak zobaczymy w trakcie lektury, zdarzają się i mniej drastyczne, co nie znaczy, że mniej poważne, sytuacje) i udźwignąć brzemię odpowiedzialności, jaka na nim ciąży za każdym razem, gdy jego opinia pozwoli lub nie ująć domniemanego sprawcę.

Sam autor nigdy nie sądził, że posiada takie umiejętności, więc po studiach psychologicznych prowadził normalną praktykę kliniczną i pomagał ludziom dotkniętym rozmaitymi nerwicami. I oto pewnego dnia znajomy policjant zadał mu brzemienne w skutki pytanie: czy mógłby na podstawie fotografii miejsca zbrodni „opowiedzieć coś o osobie mordercy”[1]? Jak się okazało, już przy tej pierwszej sprawie Britton był w stanie dość precyzyjnie określić, „jak wygląda jego [mordercy – przyp. rec.] mieszkanie, jakie są jego motywy i co dzieje się w jego głowie”[2], choć nim policji udało się zbrodniarza schwytać, zginęła jeszcze jedna ofiara. Potem przyszły kolejne śledztwa w sprawach brutalnych gwałtów i morderstw, a także dramatyczne gry na czas z porywaczami i szantażystami. Najbardziej spektakularne z tych historii, z których zresztą niejedna znalazła oddźwięk medialny także poza granicami Wielkiej Brytanii – jak na przykład zabójstwo dwuletniego chłopca przez dwóch uczniów szkoły podstawowej – zostały opowiedziane w tej książce i w wydanej później kontynuacji, jeszcze nieprzełożonej na polski.

Nie jest to lektura lekka, łatwa i przyjemna, zwłaszcza dla czytelnika preferującego klasykę w stylu Doyle’a, Christie, Chandlera czy polskiego kryminału milicyjnego, a stroniącego od współczesnych krwawych thrillerów kryminalnych. Trzeba być przygotowanym na mocno drastyczne opisy, na zetknięcie z wypaczoną umysłowością zbrodniarzy, a to – czego autor wcale nie kryje – nawet profesjonalistę jest w stanie wyczerpać psychicznie. Niemniej jednak tego typu publikacja jest wręcz niezbędna dla całościowego ukazania ogromu i powagi pracy ludzi, którzy z takimi okropieństwami muszą obcować na co dzień po to, abyśmy my, zwykli obywatele, doświadczali ich jak najrzadziej.

Trzeba przy tym Brittonowi przyznać, że z pisaniem radzi sobie doskonale – w aspekcie i czysto technicznym, bo używa języka ani nazbyt potocznego, ani nazbyt specjalistycznego, a przy tym zgrabnego i płynnego – i, nazwijmy to, kompozycyjnym, bo unika zbytniego eksponowania własnej osoby oraz krytykowania czy marginalizowania roli innych uczestników śledztwa. Jak już zostało wcześniej powiedziane, z uwagi na szczególną tematykę książki trudno mówić o przyjemności płynącej z jej czytania, ale o satysfakcji z nabytej wiedzy – jak najbardziej!

[1] Paul Britton, „Profil mordercy”, przeł. Przemysław Kiliński, wyd. Znak Literanova 2018, s. 39.
[2] Tamże, s. 56.

Autor: Paul Britton
Tytuł: Profil mordercy
Tłumacz: Przemysław Kiliński
Wydawnictwo: Znak Literanova 2018
Liczba stron: 528

Ocena recenzenta: 5/6