Podobno modny jest ten, kto albo wyprzedza modę o krok, albo idzie krok za nią. Czy powiedzenie to dotyczy w równej mierze ciuchów i książek? Nie mam pojęcia. Prawdą jest jednak, że popularność i poczytność niektórych pozycji działa na mnie odstraszająco. Bestsellery czytam dopiero wtedy, kiedy pierwsza fala mody na nie już minie. Tak było z "Głosami Pamano", chociaż w tym wypadku wyjątkowo mocno żałuję, że z lekturą czekałam tak długo.

Na temat tej powieści powiedziano i napisano już wiele, pozostaje mi więc wtrącić jedynie skromniutkie trzy grosze. To książka warta wszystkich ochów i achów, jakie nad nią wznoszono. Opowieść o nauczycielce, Tinie Bros, która z dociekliwością detektywa próbuje wyprostować pewne wyjątkowo pokręcone ścieżki historii, jest poruszająca. Belferskie śledztwo rozpoczyna się dość sensacyjnie: Tina odkrywa zeszyty zawierające list niejakiego Oriola Fontellesa, nauczyciela z małej miejscowości Torena w Katalonii, ukryte w 1944 roku i adresowane do "córeczki, której imienia nie zna". Tu pojawia się problem – autobiograficzne zapiski ukazują nieznane fakty z życia Oriola i sprawiają, że panująca o nim do tej pory opinia miejscowych może się diametralnie zmienić. Tina próbuje rozplątać zagmatwaną zagadkę partyzanta/faszysty/błogosławionego Fontellesa, ale jednocześnie uchwycić wymykające się jej nici własnego życia.

Może to z mojej strony pewne zboczenie zawodowe, ale cenię sobie bardzo książki obrazujące wpływ Historii – pisanej przez wielkie "H" i wkuwanej w szkole – na jednostkę, zwykłego człowieka. Dzięki takim powieściom ta Wielka Pompatyczna Historia uzyskuje twarze konkretnych ludzi, na przykład dziewczynek z warkoczykami, które górskimi ścieżkami w Pirenejach próbują uciekać z ogarniętej wojną Europy. W "Głosach Pamano" są hiszpańska wojna domowa, Falanga, dyktatura Franco, II wojna światowa, a nawet wątek katalońskiego separatyzmu. Ale stanowią tylko tło. Pierwszoplanowe miejsce należy bowiem do Toreny z jej tajemnicami, skłóconymi rodzinami i ich dramatami. A to wszystko zatopione jest w prawdziwym tyglu emocji: miłości, nienawiści, namiętności, żalu, tęsknoty, żałoby, rozpaczy, rozgoryczenia i chęci zemsty. Postacie ukazane na kartach książki można by podzielić na dwie grupy. Z jednej strony bowiem część z nich autor traktuje chyba jako typowy przykład konkretnego zjawiska i naszkicował je stereotypowo, jednowymiarowo. Oto na przykład Valentí Targa - burmistrz i kat Toreny, frankistowski karierowicz. Oto Jordi, mąż Tiny, wyzwolony i tolerancyjny aż do granic śmieszności. Oto cała procesja katolickich hierarchów skłonnych udzielić wszelkiej pomocy w zamian za plik szeleszczących argumentów. Z drugiej strony jednak te postacie, które tkwią w centrum opowieści, nie są już tak jednoznaczne i płaskie psychologicznie. Dotyczy to Oriola Fontellesa, Elisendy Vilabrú czy samej Tiny – ludzi zaplątanych w gmatwaninę własnych uczuć, wyborów i decyzji. Poruszając tak drażliwe tematy, autor rzadko pozwala sobie na moralizowanie. W zasadzie tylko w jednym miejscu – poprzez słowa Fontellesa skierowane do córki – przekazuje pewnego rodzaju etyczne drogowskazy. W innych przypadkach pozostawia czytelnikowi miejsce na własną ocenę postępowania i wyborów podejmowanych przez bohaterów.

Swoją wielowątkową opowieść Jaume Cabré snuje w dość specyficznym stylu. Jest w nim coś ze "strumienia świadomości" połączonego ze swobodnym przeskakiwaniem w czasie. To jednak rzecz, z którą czytelnik może szybko się oswoić. Obszerny tekst został na szczęście okraszony sporą dawką humoru, a bicz ironii uderza zarówno we frankistowską prawicę (łącznie z instytucją Kościoła katolickiego), jak i w lewicę. Duże brawa należą się tłumaczce, Annie Sawickiej, która zdołała oddać tego typu niuanse w swoim przekładzie.

"Głosy Pamano" to powieść piękna, sentymentalna i rzewna. Jeśli dodać do tego pasjonującą zagadkę historyczną oraz zaprawioną humorem i sarkazmem narrację, otrzymujemy książkę, po którą zdecydowanie warto sięgnąć. Niezależnie od mody.