W 2016 roku, kiedy Wielką Brytanię przemierzał brexitowy czerwony autobus, a amerykańscy fact-checkerzy nie nadążali za sprostowywaniem wypowiedzi Donalda Trumpa, coś się zmieniło. Obserwatorzy po obydwu stronach oceanu jednoznacznie stwierdzili – prawda i fałsz nie mają już znaczenia. Nastały czasy postprawdy.

Wydana w 2004 roku książka Keyesa jest jednocześnie przepowiednią i odpowiedzią na pytanie o stan dzisiejszej debaty publicznej. Przyglądając się historii kłamstwa, Keyes stwierdza jednoznacznie – ludzie kłamali od zawsze i prawdopodobnie już zawsze będą kłamać. Tym, co różni nas od naszych przodków, jest fakt, że współcześni kłamcy bardzo rzadko ponoszą konsekwencje swoich oszustw. Wręcz przeciwnie: moment, w którym zostają zdemaskowani, bardzo często okazuje się początkiem ich zawrotnej kariery. Jak pokazuje Keyes, kłamstwo nie jest domeną jedynie kryminalistów czy świata rozrywki – równie często z prawdą mijają się dziennikarze, akademicy, prawnicy i politycy. Wśród postaci opisywanych przez Keyesa znaleźli się wszyscy: od literaturoznawcy Paula de Mana, przez dziennikarza Jaysona Blaira, aż do prezydentów Stanów Zjednoczonych – Richarda Nixona, Lyndona B. Johnsona, Ronalda Reagana i Billa Clintona.

Diagnoza Keyesa jest niepokojąca, a jej efekty obserwujemy dzisiaj. Jeśli prawda przestaje być naszym domyślnym wyborem, nie możemy nikomu zaufać. A bez zaufania – przekonuje Keyes – nie mamy szans na stworzenie społeczeństwa.


„Choć powstała ponad 12 lat temu, czyta się, jakby trafiła do księgarń dzień po sukcesie Trumpa. Co więcej, po lekturze zwycięstwo kandydata Republikanów przestaje sprawiać wrażenie niewytłumaczalnej anomalii, a jawi się raczej jako logiczna konsekwencja trendów obserwowanych w amerykańskiej – czy szerzej: zachodniej – kulturze od dekad. Pośród licznych publikacji szukających przyczyn zmian politycznych, jakich doświadczyły zachodnie demokracje w 2016 r., książkę Keyesa wyróżnia wyjątkowa perspektywa, która każe spojrzeć na nową polityczną rzeczywistość ze znacznie większym dystansem. W tym wypadku kilkanaście lat, jakie upłynęło od momentu publikacji, jest dużą zaletą, ponieważ pozwala dostrzec rozwój trendów – np. wpływu mediów internetowych na debatę publiczną – które autor zauważył w ich formie zalążkowej”.

dr Łukasz Pawłowski, Kultura Liberalna

[Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017]