Niepublikowane dotychczas opowiadanie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, odnalezione w archiwum pisarza!

Tekst miał być początkowo – jak wynika z rozpoczynającego rękopis planu oraz z zapisków autora w "Dzienniku pisanym nocą" – jedną z trzech części literackiej serii. Sfabularyzowana opowieść o krwawej masakrze w Srebrenicy w 1995 roku, wspominanej przez serbskiego porucznika, ukrywającego się przed trybunałem w Hadze na europejskich cmentarzach, powstawała tuż przed śmiercią pisarza. Jej rękopis, spisany na 95 stronach kalendarza na 2000 rok, w archiwum Herlinga-Grudzińskiego odkrył Zdzisław Kudelski. On też opracował i opatrzył komentarzem wersję tekstu do publikacji.


"Można przypuszczać, że opowiadanie »Wędrowiec cmentarny« powstało z porażającej świadomości pisarza, że okrutne rzezie, czystki etniczne, bestialskie mordy wcale nie należą do odległej przeszłości. Wystarczy aby powstały odpowiednie warunki, a znów się powtórzą, choćby w sercu Europy, jak w Srebrenicy, gdzie Serbowie mordowali swoich bośniackich sąsiadów. Ponieważ zło, zdaniem Herlinga, jest nieusuwalną częścią ludzkiej natury i każdy z nas w sprzyjającej sytuacji, każdy tzw. przyzwoity człowiek może stać się bestią. Świadomość tego nie oznacza kapitulacji, przeciwnie – jest częścią gorzkiej i pozbawionej złudzeń wiedzy o naturze człowieczej".

Fragment "Posłowia" Zdzisława Kudelskiego

[Wydawnictwo Literackie, 2006]