Książka: Życie instrukcja obsługi

Najwyraźniej mam słabość do niektórych rodzajów literackich zabaw/eksperymentów, bo „Grę w klasy” Cortázara niezmiennie od lat uważam za jedno z moich najważniejszych przeżyć czytelniczych, „Blady ogień” Nabokova zachwyca mnie znacznie bardziej niż w pełni fabularna „Lolita”, a „Życie, instrukcja obsługi”, od kiedy po raz pierwszy zerknęłam w księgarni w jego kartki, przyciągało mnie tak stale i tak usilnie, że w końcu wyasygnowałam potrzebną sumę i zdecydowałam się wzbogacić nim domową – i tak ...

"La vie mode d'emploi" to jedna z tych książek, za które nie warto się zabierać bez znajomości kontekstu literackiego. Owszem, można ją przeczytać z przyjemnością, lecz wtedy będzie tylko obrazem kamienicy, z której usunięto fasadę, zbiorem niesamowitych historii ludzkich żyć, pełnym drobiazgowych opisów. To już niemało, ale nie wystarczy, żeby całe życie poświęcić czytaniu. Całe życia można za to poświęcić na odnajdywanie ukrytych treści i zabaw z formą. Książka ta jest bowiem owocem pracy O...

Nie będę ukrywał, najprawdopodobniej nie zrozumiałem tego książki w całej jej rozciągłości. Nie to, że jest wybitnie wymagająca w dziedzinie narracji czy języka, ale najwyraźniej przed przystąpieniem do lektury niezbędne jest, by czytelnik poczynił pewne przygotowania. Perec stworzył tę powieść i oparł jej przebieg na jakichś algorytmach ruchów konika szachowego (gdzie umowną szachownicę stanowi przekrój kamienicy, w której mieszkają bohaterowie), a cała forma "Życia instrukcji obsługi" jest ści...

Czy „Życie instrukcja obsługi” jest dziełem hermetycznym? Na które nie ma co się porywać bez „bez znajomości kontekstu literackiego”[1]? Absolutnie nie. „Ostatnie wielkie wydarzenie w historii powieści”[2] – bo tak mówiono o książce Georges'a Pereca – może przeczytać każdy, kto lubi czytać i miewa ambicję czytania literatury z wyższej półki. Nie każdy czytelnik Pięcioksięgu musi od razu sięgać po Talmud, zaś zapoznanie się z instrukcją obsługi „Życia instrukcji obsługi”[3] konieczne nie jest. Na...

"Życie instrukcja obsługi" Georges'a Pereca to książka jedyna w swoim rodzaju. Stworzona w duchu OuLiPo, przy użyciu ścisłych matematyczno-szachowych reguł, a zarazem skrząca się bogactwem języka w bezliku barwnych opowieści. Wyłaniają się z nich splątane losy mieszkańców pewnej paryskiej kamienicy, po której tajemniczych wnętrzach autor oprowadza czytelników ruchem skoczka szachowego. Podążając jego śladami, zaglądamy do kolejnych rozdziałów-pomieszczeń, powiązanych ze sobą na wzór układanki o wieloznacznej symbolice.

Skala nowatorstwa i epickiego rozmachu stawia tę powieść w szeregu najwybitniejszych utworów XX wieku, obok "W poszukiwaniu straconego czasu" czy "Ulissesa". Italo Calvino nazwał ją "ostatnim prawdziwym wydarzeniem w historii powieści". Dzięki przestrzennej kompozycji można ją także uznać za jeden z najbardziej spektakularnych przykładów liberatury, czyli literatury integrującej tekst z materialną formą książki.

Wyrafinowany język i struktura powieści znalazły odbicie w przekładzie Wawrzyńca Brzozowskiego, opublikowanym przed kilku laty przez Fundację "Literatura Światowa". W obecnej edycji tłumacz naniósł poprawki i udoskonalił pewne rozstrzygnięcia translatorskie. Odtworzona została także oryginalna (mierzona w stronicach) długość rozdziałów - zgodnie ze sporządzoną przez autora listą przymusów formalnych, którymi posługiwał się w trakcie pisania.


Na kilka miesięcy przed śmiercią malarz Serge Valène wpadł na pomysł obrazu, który stałby się sumą wszystkich jego doświadczeń: byłoby na nim wszystko, co zachował w pamięci, wszystkie wzruszenia, marzenia, namiętności, nienawiści - maleńkie okruchy, składające się na całe jego życie.

Namalowałby paryską kamienicę, w której mieszkał od ponad pięćdziesięciu pięciu lat. Nie byłoby fasady, tylko przekrój skrywających się pod nią pokojów, klatka schodowa z windą, schody, drzwi prowadzące do mieszkań. I jak w tych domach dla lalek, gdzie każdy przedmiot jest w miniaturze - dywany, ryciny, zegary, termofory - w każdym wnętrzu znajdowaliby się ludzie żyjący tam niegdyś i ci, którzy wciąż jeszcze tam są. I wszystkie elementy ich życia - ich koty, czajniki, przygody...


Georges Perec (1936-1982) - słynący z wirtuozerii językowej pisarz francuski o żydowsko-polskich korzeniach, jeden z największych artystów pióra XX wieku. Jak przystało na członka eksperymentalnej grupy OuLiPo (Warsztat Literatury Potencjalnej), do której przystąpił w 1967 roku, swoje pisarstwo poddawał wyrafinowanym rygorom formalnym, czego przykładem jest słynna powieść-lipogram "La Disparition" ("Zniknięcie", 1969), napisana w całości bez litery "e", czy jej odwrócenie: "Les Revenentes" ("Powracające", 1972), w której "e" jest jedyną samogłoską. Na jego bogaty dorobek składają się powieści, zbiory wierszy, sztuki teatralne, eseje, scenariusz, a nawet krzyżówki, które drukował regularnie na łamach prasy.

W Polsce, poza wznawianym obecnie "Życiem instrukcją obsługi" (1978, pol. 2001), nagrodzonym Prix Médicis i uznawanym za jedną z największych powieści naszych czasów, ukazało się jeszcze kilka pozycji tego autora: debiutanckie "Rzeczy", za które otrzymał nagrodę Renaudot (1965, pol. 1967), zekranizowany w latach siedemdziesiątych "Człowiek, który śpi" (1967, pol. 2003) oraz nowela "Gabinet kolekcjonera" (1979, po. 2003), wydana wraz z esejem Michała Pawła Markowskiego "Perekreacja". Istotny wkład w recepcję twórczości Pereca wniósł także poświęcony mu w całości podwójny numer "Literatury na Świecie" (1995, nr 11-12), zawierający między innymi komentarz Wawrzyńca Brzozowskiego "Maszyna do produkcji arcydzieła". Poszerzona wersja tego artykułu ukaże się w najbliższym czasie w serii "Liberatura", w pracy zbiorowej "Perec instrukcja obsługi".


[Korporacja Ha!art, 2009]