Tematem książki jest problematyka złożonej tożsamości jednostki - tożsamości rozpatrywanej w kontekście Zagłady. Ujmując nieco dokładniej - jej przedmiotem jest odtworzenie procesu kształtowania się i przekształcania tożsamości osób ocalonych. Ów proces dokonywał się pod wpływem doświadczenia, jakie było udziałem tych osób w całym ich życiu - przed wojną, w czasie wojny i okupacji hitlerowskiej oraz po wyzwoleniu i w latach powojennych.

Prawdopodobnie okres okupacji odegrał w życiu tych ludzi rolę najważniejszą. Opisaniu tego procesu służą próby udzielenia w tej pracy odpowiedzi na pytania dwojakiego rodzaju. Jedne dotyczą natury biograficznego doświadczenia ocalałych z Zagłady polskich Żydów. Inne, bardziej specyficzne, stawiają kwestię ich tożsamości - elementu owego doświadczenia biograficznego. Zagadnienia przedstawione w książce nie odnoszą się do wszystkich Ocalonych, ale tylko do tych jednostek, które przeżyły wojnę dzięki przybranej, "aryjskiej", tożsamości.

Okupacyjne doświadczenie Żydów, którzy ocaleli na aryjskich papierach, obejmuje zatem, w tym ujęciu, dwa podstawowe jego aspekty. Pierwszy związany był z faktem codziennego obcowania z zagrożeniem własnego życia i z narastającą świadomością dokonującej się na ich oczach eksterminacji narodu. Aspekt drugi tamtego doświadczenia wiązał się z koniecznością egzystowania pod cudzą tożsamością i wypierania się siebie - właśnie w obliczu groźby utraty życia. Po to jednak, aby przedstawić ten drugi aspekt - fenomen tożsamości, a szczególnie tożsamości przybranej, oraz zmian, jakim podlegała owa tożsamość Żydów na aryjskich papierach w czasie okupacji (i po wojnie) - najpierw należy opisać egzystencję tych osób w ówczesnych warunkach, to znaczy całość ich okupacyjnego doświadczenia.

---
* Małgorzata Melchior, "Zagłada a tożsamość: Polscy Żydzi ocaleni na »aryjskich papierach«: Analiza doświadczenia biograficznego", wyd. Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 2004, s. 10-11.