Rec. Katarzyna Lipska
Ocena książki: 4/6


"I fell in love with the city/ At first sight it looked pretty" - śpiewa w swoim najnowszym singlu zatytułowanym "Varsovie" Monika Brodka, wokalistka rodem z Twardorzeczki, od kilku lat mieszkanka stolicy. Oczywiście, nie jest pierwszą artystką, która bohaterką swojego utworu czyni Warszawę, po ten motyw sięgały już takie gwiazdy polskiej muzyki rozrywkowej, jak Czesław Niemen, T.Love, Bajm czy Lady Pank. Okazuje się, że nasze miasto stołeczne i jego niełatwa historia stanowią nieprzebrane źródło inspiracji nie tylko dla muzyków, lecz także dla literatów.

Udowadnia to antologia "Mówi Warszawa", opublikowana pod auspicjami Muzeum Powstania Warszawskiego. Nowocześnie i niebanalnie wydana - każde z dwudziestu jeden opowiadań opatrzono na wstępie ilustracją i współrzędnymi geograficznymi miejsca, w którym toczy się jego akcja - książka ta powstała z inicjatywy Marka Kochana, warszawskiego didżeja, któremu udało się przekonać do swojego pomysłu zarówno sponsorów, jak i twórców związanych z Warszawą. Wybór tych ostatnich nie był prosty - jak sam pisze we wstępie, "zaprosiłem pisarki i pisarzy, których teksty najbardziej chciałem przeczytać; które złożyłyby się na zaskakującą całość". Zamierzony efekt został osiągnięty; mnogość i różnorodność autorów sprawia, że podczas lektury trudno o znużenie. Poprzez połączenie krótkich form, przeskoki tematyczne (niestety też jakościowe - znalazło się bowiem w tym zbiorze kilka opowiadań wyraźnie słabszych, na przykład "Majowy śnieg" Izabeli Filipiak czy "Zdradzeni o świcie" Bohdana Sławińskiego) i różnorodne zamysły stylistyczne książka uzyskała niebywałą dynamikę.

W przypadku tak dużego i ambitnego przedsięwzięcia trudno uniknąć nierówności w kwestii literackiego poziomu tekstów. Z jednej strony, mamy jednostkowe utwory wyraźnie słabsze, z drugiej - kilka zasługuje na szczególne wyróżnienie. Zdecydowanie nie zawiódł Antoni Libera, jego "Widok z góry i z dołu" to naszkicowana lekko, ale nie banalnie bardzo obrazowa historia powrotu do miejsca, które - odwiedzone w dzieciństwie - utkwiło w pamięci i nie dawało spokoju przez kilkadziesiąt lat. Historia tym ciekawsza, że miejscem tym okazuje się Żoliborz, a zmiany, które zaszły tam na przestrzeni dziesięcioleci, mogą zszokować nieobeznanego z historią Warszawy czytelnika. Warto także zwrócić uwagę na ciekawe w formie (podzielone na cztery części odpowiadające fragmentom trasy jego codziennego joggingu i słuchanych wtedy utworów) opowiadanie Jacka Dehnela. Bieg okoliczności uświadamia, że jest coś pociągającego w codziennym życiu w wielkim mieście, jakiś element snobizmu, ale w wydaniu naturalnym i bezpretensjonalnym. Zaskakująco dobrze spisała się też nieznana szerszej rzeszy odbiorców Olga Berezyna - jej miniatura "Michaj, Gabor" to bodaj najbardziej barwna i klimatyczna opowieść w całej antologii.

"Mówi Warszawa" to polifoniczna i wielowymiarowa literacka podróż po polskiej stolicy, skupiająca się głównie na jej genius loci. Choć opowiadania bardzo różnią się od siebie, wszystkie łączy jedno: odmalowują wyraźny portret miejsc i analizują ich wpływ na ludzkie losy i decyzje. Kategoria miejsca akcji zdecydowanie dominuje we wszystkich opowiadaniach, głównymi bohaterami nie są tu ludzie, ważniejsze od nich stają się Plac Trzech Krzyży, Plac Wilsona, Tamka..

Brodka w piosence wspomnianej na wstępie podsumowuje trudną miłość do Warszawy w następujących słowach: "I can cheat on you with every city/ But they all make love just the same". Podobną refleksję pozostawia lektura "Mówi Warszawa" - czasami życie w tym mieście rodzi marazm, znużenie czy nawet niechęć, a jednak jakaś wyjątkowość i magia przyciągają i sprawiają, że ciągle chce się do niego wracać. Czy podobnie wracać się będzie do przeczytanej antologii Muzeum Powstania Warszawskiego? Istnieje duża szansa, że tak właśnie się stanie.