„Tam, gdzie akurat czytacie tę książkę, też rósł niegdyś las. Skąd mam taką pewność? Zanim ludzie zaczęli wywracać krajobraz na nice, bezdrzewnych obszarów praktycznie nie było. Wyjątek stanowiły jedynie brzegi rzek, gdzie powodzie i idące z wiosną kry wyrywały z korzeniami stare drzewa, bądź też rozległe mokradła i trzęsawiska”[1].

Las – skupisko drzew, miejsce spacerów i grzybobrania, strefa polowań myśliwych, naturalne środowisko wielu zwierząt, teren z którego pozyskuje się drewno... – jego przeznaczeń można wymienić wiele. Iglasty, liściasty, mieszany... – również podziałów i kategorii można wyszczególnić niemało, bo przecież może być też las bukowy czy sosnowy, a także taki nazywany dąbrową, olszynkami – wszystko w zależności od gatunku występujących w nim drzew. Skoro las może mieć tyle znaczeń i być tak różnorodny, to może przydałaby nam się instrukcja jego obsługi i przewodnik po nim? Do takich wniosków doszedł Peter Wohlleben – niemiecki leśnik, najbardziej znany jako autor „Sekretnego życia drzew” – i wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom opracował zbiór kilkudziesięciu krótkich tekstów traktujących o różnych aspektach lasu.

„Nigdy nie lubiłem drętwych prelekcji i prezentacji. Czy to w mieście, w muzeum, czy też na łonie natury – szybko się nudzę, gdy fakty przedstawiane są w naukowej manierze, bez szczypty humoru”[2].

„Instrukcja obsługi lasu” to przewodnik po lesie dla osób, które bywają w nim rzadko i jedynie rekreacyjnie, jak również dla tych, którzy łakną o nim wiedzy. Wohlleben przybliża zasady, jakie w nim panują: poza tymi oczywistymi dla większości z nas, mówiącymi o zakazie śmiecenia czy ostrożnego obchodzenia się z ogniem, zwraca uwagę, jak należy się ubrać i poruszać, aby nie zaznajomić się bliżej z kleszczami i innymi owadami, o jakiej porze roku czego w lesie wypatrywać i jak postępować w przypadku szalejącej nad naszymi głowami burzy. Wyjaśnia również, czy w lesie wolno hałasować, czy należy obawiać się rysi i wilków oraz czy porzucona butelka może spowodować pożar. Poza tymi praktycznymi wskazówkami możemy przeczytać także o łowiectwie i kontrowersjach z nim związanych, o ochronie przyrody – jej złożoności i konsekwencjach, jakie za sobą niesie. O tym, że ochrona jednego gatunku oznacza czasem zagładę innego – o powiązaniach w ekosystemach, wielopłaszczyznowości natury, siatce powiązań jaka istnieje między wszystkimi żywymi organizmami.

Wohlleben podejmuje także tematy, które są dla nas – w polskich realiach – nieco egzotyczne, jak lasy cmentarne, różnice między lasem państwowym, a prywatnym (nie tak rozpowszechnionym w Polsce i działającym w oparciu o inne zasady niż w Niemczech). Odrębności te zostały odnotowane w przypisach przez tłumaczkę. „Instrukcja obsługi lasu” pozwala także dowiedzieć się, jak zaplanować leśną wycieczkę, czego unikać, jak obserwować zwierzęta, co skrywa runo leśne i które owoce i inne rośliny są jadalne. Poznamy również gatunki drzew, które zaprezentowane zostały w nietuzinkowy i budzący zainteresowanie sposób. Wohlleben opisuje też weekendowe obozy przetrwania, które organizował w lesie i przedstawia propozycje wędrówek z dziećmi – tak aby zafascynować je przyrodą i przegnać potencjalną nudę.

„Instrukcja obsługi lasu” w polskiej wersji została ładnie wydana, z kolorowymi stronami, nawiązującymi do barw lasu, tematycznymi rysunkami i ozdobnymi leśnymi motywami. Wohlleben posługuje się prostym, gawędziarskim stylem, w odróżnieniu od „Sekretnego życia drzew” znacznie mniej tu naukowych wyjaśnień, a przyrodnicze ciekawostki są podane w bardzo łatwo przyswajalny sposób. „Instrukcja obsługi lasu” przyjmuje formę przewodnika wypełnionego nie tylko rzetelnymi informacjami (tam, gdzie autor powołuje się na badania czy raporty widnieją przypisy), ale przede wszystkim praktycznymi radami i anegdotami.

„Ważniejsze jednak od książki jest to, czym i tak obdarzyła was natura – wasze oczy, uszy, nos, język i zmysł dotyku. Dysponujecie idealnymi narzędziami, by wyruszyć na ekscytujące wyprawy do lasów rozciągających się przed waszymi drzwiami. Bo to są wasze lasy, które czekają tylko na odkrycie”[3].

[Recenzja opublikowana także na innych portalach czytelniczych]

[1] Peter Wohlleben, „Instrukcja obsługi lasu”, przeł. Ewa Kochanowska, Wydawnictwo Otwarte 2018, str. 311.
[2] Tamże, str. 151.
[3] Tamże, str. 365.