Recenzuje: Daria Szafran

Przyjmuje się, że człowiek pojawił się na Ziemi ponad 3 miliony lat temu, choć nadal wielu archeologów dopuszcza możliwość, że ludzie to o wiele starszy gatunek. Współczesnemu człowiekowi niezwykle ciężko wyobrazić sobie, jak mogli wyglądać nasi przodkowie, dlatego też tak trudno nam uwierzyć, że mamy z nimi o wiele więcej wspólnego, niż mogłoby się wydawać. Tym, co łączy nas z pierwszymi ludźmi, jest nasz mózg oraz wiedza o nim, a raczej jej brak. Mimo tysiąca lat ewolucji, niezliczonych rewolucji w rozmaitych dziedzinach życia i przekonania, że człowiek całkowicie podporządkował sobie świat, nadal mało wiemy o nas samych. W „Eksperymencie” Luke Dittrich przybliża czytelnikowi, jak dążąc do tej wiedzy, naukowcy nierzadko przekraczali granicę między eksperymentem a zbrodnią, kierując się zasadą, że cel uświęca środki.


„Eksperyment” został okrzyknięty jedną z najważniejszych książek roku między innymi przez magazyny „New York Times”. Rzadko sięgam po tego typu literaturę, jednak tematyka tej konkretnej pozycji zaintrygowała mnie na tyle, aby sprawdzić, czy faktycznie zrewolucjonizuje mój pogląd na medycynę. Od dawna interesuje mnie tematyka kontrowersyjnych eksperymentów medycznych, a szczególnie historia rozwoju psychochirurgii, jednak muszę przyznać, że nigdy jeszcze nie miałam do czynienia z tak przerażającym utworem. Niejednokrotnie ulegałam wrażeniu, że czytam beletrystykę, a autor ma po prostu niezwykle wybujałą wyobraźnię, bo wydawało mi się niemożliwym, aby – mówiąc wprost – lekarze dopuścili się niejednokrotnie legalnego zabójstwa w imię rozwoju nauki. Popkultura czerpie z historii, jednak przedstawia sprawy dość powściągliwie, jeśli porównać je z rzeczywistością, na co dowodem jest ta książka.


Treść „Eksperymentu” to ciekawy literacki patchwork. Lwią część zajmuje przedstawienie historii rozwoju neuro- i psychochirurgii, a także psychiatrii. Autor omawia w toku lektury wiele kontrowersyjnych eksperymentów medycznych, między innymi jest mowa o słynnych eksperymentach nazistów na więźniach obozów koncentracyjnych. Odniosłam wrażenie, że dzięki tak dokładnemu nakreśleniu tła, sama historia Henry’ego aka pacjenta H.M. została zepchnięta na dalszy plan. Henry pojawia się w kluczowych momentach, jednak nie jest głównym bohaterem, są nim naukowcy jako grupa. To, co wyróżnia tę książkę z rzeszy innych reportaży, to zawarte w niej elementy autobiograficzne. Dittrich opisuje historię swojej rodziny, ponieważ dr Scoville, lekarz odpowiedzialny za powołanie do życia pacjenta H.M., to jego dziadek. Czy uważam, że mimo to autorowi udało się zachować obiektywizm? Na pierwszy rzut oka wydawałoby się, że tak, jednak wnikliwy czytelnik poczuje sprzeczne emocje. Moim zdaniem jest to niewątpliwa zaleta, ponieważ skoro autor jest częścią tej historii, to nabiera ona wartości osobistej również dla czytelnika, czujemy więc, że mamy kontakt z żywą literaturą, a nie suchym raportem. Dittrich wplata również do treści prawdziwe materiały źródłowe, co wpływa pozytywnie na wiarygodność opowiadanej historii. Dzięki tej kombinacji wymienionych czynników książkę przeczytałam jednym tchem.



Z kart „Eksperymentu” wyłania się niezbyt pozytywny obraz ludzi nauki, jednak należy pamiętać, że każdy medal ma dwie strony. Mimo to, nie można przemilczeć faktu, że po zapoznaniu się z książką co wrażliwsze osoby mogą zacząć z prawdziwą niechęcią lub nawet strachem patrzeć na gabinet lekarski. Z „Eksperymentu” można wyciągnąć przeróżne wnioski w zależności od interpretacji, której autor nam wprost nie narzuca. Ja ze swojej strony polecam, ponieważ jest to utwór, który zmusza do sporego wysiłku umysłowego, jednak każda spędzona z nim sekunda jest tego warta.


Autor: Luke Dittrich
Tytuł: Eksperyment. Opowieść o mrocznej godzinie w dziejach medycyny
Tłumaczenie: Łukasz Müller
Wydawca: Znak Literanova, 2018
Liczba stron: 496
Ocena recenzenta: 6/6