W czasie powstania Chmielnickiego, tak barwnie, a zarazem tak subiektywnie opisanego przez Sienkiewicza w "Ogniem i mieczem", na Podhalu doszło do wybuchu powstania pod wodzą Aleksandra Kostki Napierskiego przeciw szlachcie, która dopuszczała się wielu nadużyć wobec miejscowej ludności. Autor niejako wbrew prawdzie historycznej, która ukazuje Napierskiego jako agitatora hetmana kozackiego – Bohdana Chmielnickiego – czyni z bohatera niezależnego, niepodlegającego nikomu i działającego na własną rękę inicjatora powstania.

Napierski to młody, pełen zapału i chęci do działania człowiek, który poświęca życie dla dobra sprawy, wierząc w sens tego, co robi. Trudno więc nie darzyć go sympatią, jakkolwiek taka kreacja postaci – jak to w literaturze bywa – nie zawsze zgodna jest z faktami.

Orkan napisał tę powieść jako utwór "antysienkiewiczowski”, chciał bowiem spojrzeć inaczej, obiektywniej, na opisane w pierwszej części Trylogii wydarzenia. Dał temu wyraz, mówiąc:

"»Ogniem i mieczem« to nie byle co. Ale ja na te czasy patrzę trochę inaczej. Nie należy spoglądać z jednej tylko strony, przejść trzeba i na drugą. Trzeba przysłuchiwać się głosowi gminu i zrozumieć tych ludzi, bo i oni mają dusze i serca"*.


---
* Bohdan Łepki, "Trzy portrety", Lwów, 1937; cyt za: Nota Wydawnicza, w: Władysław Orkan, "Kostka Napierski", Wydawnictwo Literackie, 1961, s. 277.