Książka: Nadzieja w beznadziei

Nie miałam w planie kolejnej porcji literatury na temat koszmarów stalinizmu, ale najpierw nawinął mi się pod rękę „Epigram na Stalina” Littella, a skoro już go przeczytałam, logiczną konsekwencją było zapolowanie na wspomnienia Nadieżdy Mandelsztam, będące najpewniej główną inspiracją dla autora wymienionej powieści i przedstawiające opisane w niej wydarzenia z punktu widzenia naocznego świadka. Chociaż dotyczą one tylko kilku lat z życia jednej rodziny, nie mogąc dać pełnego obrazu przeżyć...

"Spełnia się przepowiednia Herlinga-Grudzińskiego: dziś wymienia się »Wspomnienia« Nadieżdy Mandelsztam jednym tchem z powieściami Sołżenicyna i »Doktorem Żywago« Pasternaka. Autorka opowiada w nich o ostatnich latach życia jednego z największych poetów XX wieku i jednego z najbardziej nieszczęśliwych. »Wspomnienia« jego żony są głosem pamięci o czasie, w którym państwo wydało wyrok na swobodę myśli, usiłując zdusić wszelkimi sposobami głos poety. Nie udało się. Najwyższy czas, by polski czytelnik poznał w całości to niezwykłe dzieło".

Adam Michnik


Nadieżda została wdową z powodu wiersza o straszącym z Kremla góralu, który ma "palce tłuste jak czerwie" i "karalusze wąsiska". Jego bohater, Józef Wissarionowicz Stalin, osobiście kazał zesłać Mandelsztama. Nadieżda podążyła za nim. Jednak kiedy w 1938 roku NKWD zabrało go po raz drugi, wyruszył samotnie do łagru. Dla Nadieżdy było jasne, że już się nie zobaczą, a satrapa zrobi wszystko, żeby zniszczyć każdy ślad życia jej męża. Nauczyła się na pamięć jego niepublikowanych wierszy, żeby przetrwały. Przemyciła je za granicę. Prowadziła własne śledztwo, by wyjaśnić kulisy uwięzienia i śmierci Osipa. Jego efektem są "Wspomnienia", jedno z najbardziej poruszających świadectw stalinowskiego terroru. Ta książka to zapis walki o przetrwanie spuścizny poety i fascynujący obraz życia codziennego i kulturalnego w Rosji lat dwudziestych i trzydziestych.

[Agora SA, 2015]