Książka: Zaklęty dwór

Sięgając po tę klasyczną już, choć zapomnianą powieść jednego z romantycznych polskich prozaików, miałem nadzieję na spędzenie kilku wieczorów w nastrojowej, przesyconej grozą atmosferze. Sam tytuł już sugeruje, że będziemy mieli do czynienia z czymś niezwykłym. W istocie - choć czytając nie zaznałem dreszczy grozy, to atmosfera tajemniczości towarzyszyła mi niemal bez ustanku. Łoziński zginął młodo, w wieku dwudziestu pięciu lat. Rany odniesione w pojedynku przerwały jego dobrze zapowiadają...

Rok 1845, Zachodnia Galicja, wówczas pod zaborem austriackim. Na terenach tych pojawiają się emisariusze TDP, którzy przygotowują grunt pod przyszłe powstanie narodowe. Agitację wśród ludności wiejskiej prowadzi niejaki Dymitro, który podaje się za handlarza. Tymczasem w pobliskim dworze w Żwirowie, według opowieści miejscowej ludności, straszy duch właściciela. Był nim szalony dziedzic Mikołaj Żwirski. Lecz kim faktycznie jest tajemniczy upiór z "zaklętego dworu"? I jakie jeszcze tajemnice kryj...

Pierwsza polska powieść sensacyjno-detektywistyczna, wydana w 1864 r., w której romantyczne, zdawałoby się, akcesoria: nawiedzony dwór, upiór, szaleniec i inne "cudowności", kryją sprawnie poprowadzoną intrygę polityczną, skoncentrowaną wokół przygotowań do antyaustriackiego powstania w Galicji przed rokiem 1846. Romantyczna, a nawet mickiewiczowska z ducha, jest za to postać głównego bohatera, niegdyś samowolnego zawadiaki, dziś emisariusza, który w prostym przebraniu wędrownego handlarza zawiązuje powstańczy spisek po wsiach i zaściankach, zupełnie jak... No, właśnie, jak kto?

[Wydawnictwo Literackie, 1987]

Każenie i znieważanie rodzinnego języka u narodów mających samodzielność polityczną - niech nam wolno będzie powiedzieć to nawiasem - może być tylko wadą, śmiesznością, głupstwem po prostu, u nas, gdzie jak dotąd rzeczy stoją, główne i jedyne tętno narodowego życia wcieliło się w język, jest ono czymś więcej jeszcze, a tym samym na dwójnasób sroższe zasługuje potępienie. Zaniedbywać w mowie potocznej język ojczysty na korzyść obcego jest to odrzucać samowolnie jedyną, lojalną dziś broń, podtrzym...