Książka: Rozpacz

Opowieść Nabokova jest dość absurdalna. Oto pewien drobny przedsiębiorca podczas wyprawy w interesach zupełnie niespodziewanie natrafia na swojego sobowtóra. To spotkanie powoduje, że w jego umyśle kiełkuje pewna myśl: A może by tak upozorować własną śmierć? A za pieniądze z polisy ubezpieczeniowej razem z żoną żyć dostatnio w jakimś miłym miejscu? Wizja zbrodni doskonałej wydaje się tu całkiem możliwa do osiągnięcia. Jednak życie bywa przewrotne. Spogląda na człowieka ze skupieniem na twarzy...

Opowiedziana w pierwszej osobie historia morderstwa popełnionego - jeśli tak można powiedzieć - z pobudek artystycznych. Historię tę opowiada niejaki Hermann, fabrykant czekoladek, czujący się "w głębi duszy" artystą. Podczas wizyty w Pradze Hermann spotyka swojego sobowtóra i wpada na pomysł "genialnego dzieła sztuki" - zbrodni doskonałej: zabije włóczęgę, przebrawszy go uprzednio w swoje ubranie. W ten sposób zdobędzie idealne alibi: jego, mordercę, wezmą za ofiarę. Hermann realizuje swój plan, ale po kilku dniach dowiaduje się z gazet, że jego dzieło nie zostało docenione - nie dostrzeżono żadnego podobieństwa między nim a zabitym włóczęgą. Trzeba uciekać. Hermann dostaje się do górskiej wioski, gdzie zatrzymuje go policja. Czytelnik ulega początkowo sugestii opowiadania Hermanna, wkrótce jednak zaczyna się orientować, że ma do czynienia z relacją szaleńca, w której prawda miesza się ze zmyśleniem. Autor prowadzi grę z Czytelnikiem - tym razem w szczególnie dogodnych warunkach, jakie stwarza pierwszoosobowa narracja. Za próbkę stylu Nabokova niech posłuży następujący "gombrowiczowski" passus: "Ti-ri-bom. I jeszcze raz: bom! Nie, nie zwariowałem; po prostu wydaję malutkie radosne odgłosy. Tak się człowiek cieszy, kiedy nabije kogoś w butelkę. Kogo? Przejrzyj się, czytelniku, w lustrze, zwłaszcza że tak lubisz lustra".

[Muza SA, 2003]

Jak zacząć? Książka jest interesującym studium charakteru szaleńca, szaleńca ukrytego w ciele normalnego nowobogackiego - fabrykanta czekolady. Psychika narratora-głównego bohatera brzydzi, wywołuje niechęć, a zarazem interesuje, przyciąga. Przyznaję, że koncepcja morderstwa doskonałego, postrzeganie go jako dzieła sztuki, wydaje się niezwykle interesująca, jednak podejście Hermanna do przedmiotu i jego motywy wydają się dość płytkie i naiwne. Jest to moje pierwsze zetknięcie z Nabokovem, i mimo...

Odwrócił się, strzeliłem mu w plecy. Pamiętam różne szczegóły: jak w powietrzu zawisł dymek, jak pojawiła się w nim przezroczysta fałda i jak powoli się rozwiał, pamiętam sposób, w jaki Feliks upadł, bo nie upadł od razu, najpierw dokończył ruch, ciągle jeszcze odnoszący się do życia, a mianowicie niemal pełny obrót, chciał chyba dla śmiechu okręcić się przede mną, jak przed lustrem, tak więc siłą inercji kończąc ten żałosny żarcik, przebity już na wskroś, spojrzał na mnie, powoli rozłożył rę...