Książka: Dwa bieguny

Pozytywizm nie cieszy się wielką popularnością wśród polskich czytelników – może to kwestia za wcześnie czytanych historii o upieczonych Rozalkach, zakatowanych Jankach Muzykantach czy dzieciach bawiących się z koniem na pogrzebie matki. Często gdy mówię, że właśnie czytam Orzeszkową czy Konopnicką, moi rozmówcy się wzdrygają, dziwią się – bo kto to dziś czyta, bo po co, bo to takie nudne, bo jest tyle innych książek, bo to się w szkole czytało, ale żeby się tym katować teraz itp. Tymczasem do l...

Recenzent: Dorota Tukaj Czerń i biel. Woda i ogień. Słodycz i ostrość. Cechy lub elementy całkowicie przeciwstawne, które w oddzieleniu od siebie zachowują maksimum swej istoty, ale jeśli spróbujemy je na siłę złączyć, zobaczymy, jak ją tracą i giną. Majestatyczna czerń obok bieli wydaje się jeszcze głębsza, a biel na tle czerni jeszcze świetlistsza, jednak jeśli się zaczną mieszać, jedna wyblaknie, druga wyda się przybrudzona i nieciekawa. Płomienie odbijające się w wodzie tworzą widok piękn...

Wspaniała, aktualna w swej wymowie powieść.

Narratorem jest pochodzący z warszawskich elit dekadent, który poznaje "dziką" (taki zresztą powieść pierwotnie miała tytuł), młodą kobietę, Sewerynę. Przyjechała do Warszawy po dobre rady – przekonana, że zamieszkujący stolicę pisarze i dziennikarze staną się dla niej drogowskazem. Chce wiedzieć, jak prowadzić, realizując cele dobra publicznego, majątek, który otrzymała po śmierci brata (zginął – w domyśle – w powstaniu styczniowym). Okazuje się jednak, że elity intelektualne czas spędzają głównie na zabawach salonowych. Nie w głowie im praca od podstaw, a tym bardziej ograniczanie własnego życia. Narrator coraz bardziej fascynuje się Seweryną, ale są przecież tak odlegli, jak dwa bieguny. Przyciągają się i odpychają jednocześnie.

Powieść ta jest w prozie Orzeszkowej wyjątkowa. Autorka chlaszcze wielkomiejską inteligencję ironią subtelną, ale celną. Ówczesne emancypantki (wcale nieodległe w myśleniu od dzisiejszych feministek) to w jej opisie najwartościowsza część narodu. Tylko one potrafią zmienić otaczający je świat, co uważają za swoją misję i powinność.


Eliza Orzeszkowa jest jedną z najważniejszych pisarek polskich epoki pozytywizmu. Jej utwory cechuje ogromne wyczucie problemów społecznych — w mowie pogrzebowej Józef Kotarbiński nazwał ją "czującym sercem epoki".

[MG, 2019]