Książka: Błazen - wielki mąż: Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim

Po czym poznać dobrą biografię? Jedni powiedzą: po tym, że czyta się ją jak powieść; inni, że precyzyjnie i chronologicznie podaje fakty, nazwiska, liczby związane z osobą bohatera, a na poparcie każdej tezy służy odpowiednim cytatem z dokumentów z epoki; jeszcze inni, że przedstawia bohatera maksymalnie obiektywnie, bez zatajania niewygodnych czy dwuznacznych szczegółów, mogących rzucać cień na jego postać. Zatem „Błazen, wielki mąż” powinien zadowolić czytelnika, niezależnie od tego, która z p...

Zadziwiające jest dla mnie to, że nikt jeszcze nie napisał nic o książce. Tadeusz "Boy" Żeleński - postać tak znana, tak wspaniała. Moje pierwsze spotkanie z nim - około czterdziestu lat temu - pamiętam dokładnie. To była książka Ireny Krzywickiej "Wielcy i niewielcy". Potem moja miłość do Boya wyraziła się w tym, że po przeczytaniu "Słówek" przepisałam je ręcznie do zeszytów, łącznie z przypisami (Biblioteka Narodowa to wydała). Kolejne tytuły: "Reflektorem w mrok", "Nasi okupanci", "Szkice ...

Młodopolski Kraków i międzywojenna Warszawa. Kiedy nagle pojawiają się pierwsze automobile, ówczesna Galicja nadal oświetlona jest lampami naftowymi. Świat nabiera niespotykanej dotąd szybkości i wciąga w swój wir młodego kuzyna Tetmajerów – przyszłego frankofila z angielskim przydomkiem.

Wśród oparów młodości Tadeusz oprowadza po kawiarniach, studiuje medycynę i nieszczęśliwie kocha femme fatale ówczesnego Krakowa – Dagny Juel Przybyszewską. Z zaprzyjaźnionych domów na obiad zapraszają go postaci z "Wesela" Wyspiańskiego. Wszyscy to znajomi i krewni młodego Żeleńskiego. Fuś, późniejsza żona Boya, to nikt inny jak krnąbrna i zalotna Zosia. Na horyzoncie pojawia się Warszawa – stołeczne teatry lepszego i gorszego sortu (Boy był prawdziwym demokratą w wyborze repertuaru), kolejne kobiety. Błazen odczuwa sławę i gorycz oszczerstw, którymi obrzucają go niedawni przyjaciele. Triumfuje jako tłumacz, a dostaje po łapach za artykuły o regulacji narodzin i inne „wszeteczne” poglądy. Boy jątrzy i irytuje wszystkich, z prawa i z lewa. Wielbicieli ma równie wielu.

Józef Hen mierzy się w swojej książce z czarną i białą legendą literata. Odbrązawia pomnik postawiony przez gorliwych wielbicieli i demaskuje kłamstwa rzucane z ust boyożerców.

Hen pokazuje, jak Boy stwarza samego siebie. Wpierw lekarz, propagator akcji „kropla mleka”, społecznik stopniowo przemienia się w kabareciarza, wybitnego recenzenta i tłumacza. Wiele jest w tych wyborach przypadku, sporo benedyktyńskiej pracy i głębokie pokłady talentu.

"Błazen - wielki mąż" to napisany z niebywałą erudycją i dbałością o piękno języka przewodnik po życiu i przeżyciach Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Smakowite kąski w postaci fragmentów felietonów Boya podlane sosem uszczypliwych, acz niezmiernie inteligentnych uwag Hena tworzą potrawę smakowitą i uzależniającą. Chciałoby się powiedzieć słowami samego bohatera biografii: Cóż za odpoczynek, cóż za smakołyk dla nas literatów, przekarmionych papierem!

[Wydawnictwo W.A.B., 2008]