„Pańczatantra” - po polsku zbiór bajek i opowiadań w pięciu księgach - stanowi pewnego rodzaj podręcznik ujęty w formę bajek i przypowieści. Jak wskazuje jej przedmowa, została napisana dla synów królewskich i zawiera naukę sztuki rządzenia państwem. Nauka ta posiada w Indiach bardzo obfitą literaturę. Najstarszym dziś znanym dziełem z tej dziedziny jest „Arthaśastra”, powstała prawdopodobnie w pierwszych wiekach naszej ery, choć niektórzy przypisują autorstwo tego dzieła Kautilyi, ministrowi Czandragupty, władcy z IV w. p.n.e. Powstanie tej literatury łączy się z koncepcją życia ludzkiego u dawnych Hindusów. Według niej człowiek powinien realizować w życiu trzy, cele: 1) d h a r m a - wypełnienie obowiązków religijnych, 2) a r t h a - uzyskanie dobrobytu i bogactwa, 3) k a m a - osiągnięcie pełni miłości. A r t h a, o ile dotyczy życia prywatnego, polega na zdobyciu dobrobytu, zamożności i bogactw, w odniesieniu zaś do życia społecznego, obejmuje naukę o gospodarce narodowej, handlu, administracji publicznej, polityce i sztuce rządzenia. Tę ostatnią - n i t i - uważano za tak ważną gałąź arthy, że właśnie jej poświęcono liczne dzieła teoretyczne. Jest takim dziełem również "Pańczatantra”, z tą różnicą, że wiedza w niej zawarta wyraża się w postaci bajek zwierzęcych i przypowieści, a nie suchego traktatu.
W obecnej formie "Pańczatantra" jest dziełem literackim, ale materiał, z którego powstała, bajki i opowieści, jest pochodzenia ludowego. W żywych barwach malują one życie ludu staroindyjskiego, nie Indii metafizyków, ascetów, eposu rycerskiego i wspaniałej liryki, ale Indii prostych ludzi, i wypowiadają prostą ich filozofię*.
---
* Ludwik Skurzak, „Przedmowa”, w: „Pańczatantra, czyli Mądrości Indii Ksiąg Pięcioro”, wyd. PIW, 1984, s. 5.