"Ave Caesar, morituri te salutant!"
To słynne zdanie jako pierwszy zapisał Gajus Swetoniusz Trankwillus w "Żywotach cezarów".
Swetoniusz żył na przełomie I i II wieku. Jako wysoki urzędnik na dworze cesarzy: Trajana i Hadriana w Rzymie, miał dostęp do zasobów biblioteki i archiwum cesarskiego, w tym dokumentów państwowych oraz cesarskiej korespondencji. Czerpaną stąd wiedzę wykorzystał, pisząc własne dzieła, spośród których do dziś zachowały się "Żywoty cezarów" - biografie dwunastu jedynowładców imperium rzymskiego.
Ich poczet rozpoczyna Juliusz Cezar, a po nim bohaterami tomu są: August, Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz, Neron, Galba, Oton, Witeliusz, Wespazjan, Tytus i Domicjan. Znajdują się wśród nich i wodzowie, i politycy zaprowadzający w państwie ład po wojnach domowych, są też patologiczni i zwyrodniali mordercy. Swetoniusz pisze o ich pochodzeniu, czynach wojennych, decyzjach urzędowych, cechach charakteru, wyglądzie zewnętrznym i okolicznościach śmierci. Dużo miejsca poświęca życiu rodzinnemu i dworskiemu władców, chętnie powtarza skandaliczne plotki krążące o tym środowisku, z przekonaniem odnotowuje znaki zapowiadające przyszłość, przytacza anegdoty. To u Swetoniusza przeczytamy, kiedy "kości zostały rzucone" i co Wespazjan sądził o zapachu pieniędzy, czy też zawsze aktualną sentencję, że:
"Władca, który donosicieli nie karci - podżega".
Toteż "Żywoty" stały się nie tylko ważnym źródłem wiedzy dla historyków badających dzieje cesarskiego Rzymu, ale i bezcennym zbiorem inspiracji dla twórców dzieł malarskich, literackich i filmowych. Najsłynniejszym z nich był zapewne serial telewizyjny "Ja, Klaudiusz". Bez informacji uzyskanych od Swetoniusza nie mógłby powstać.
[Wydawnictwo Czytelnik, 2022]