Książka: Palacz zwłok

Czechosłowacja, koniec pięknego okresu międzywojnia. Państwo chwieje się i drży z niepokoju, otoczone z każdej strony autokracjami i totalitaryzmami. Traktat monachijski podpisany, za chwil parę Niemcy zajmą Sudety, sekundę potem powstaną Protektorat Czech i Moraw oraz marionetkowa Słowacja, a Hitler urządzi marsz głównymi ulicami Pragi. Ale przecież to nie polityka wyznacza cykl życia człowieka szarego. Pan Kopfrkingl pracuje w praskim krematorium. Jest wzorem uporządkowania i stateczności. ...

Ladislava Fuksa, przynajmniej w tej powieści, nie ma co porównywać do Hrabala. Ten drugi, opisując nawet najbardziej przerażające sytuacje i wydarzenia, potrafi wywołać u czytelnika co najmniej lekki uśmiech. "Palacz zwłok" (jakże można nazwać w ten sposób pracownika zajmującego się kremacją zwłok? - a przecież właśnie tytuł sugeruje okropieństwa faszyzmu, eksterminacji, Holocaust) pokazuje, jak łatwo zwykli obywatele wpadali w objęcia nazizmu, byli podatni na sugestie, porzucali rodziny, byl...

Ladislav Fuks - współczesny pisarz czeski (ur. 1923), z wykształcenia filozof i psycholog, znany jest głównie jako autor powieści "Pan Teodor Mundstock" (1963), która przyniosła mu światowy rozgłos. W 1964 roku Fuks wydał tom opowiadań "Moi czarnowłosi bracia", następnie "Wariacje na najniższej strunie" (1966) i "Śledztwo prowadzi radca Heumann" (1971).


"Palacz zwłok" ukazał się w Czechach w roku 1967. Bohater powieści - Kopfrkingl - jest pracownikiem praskiego krematorium. Jego zamiłowanie do czystości i porządku staje się patologiczną obsesją - wszystko co żyje, Kopfrkingl poddawałby oczyszczającej sile ognia. Psychicznemu wynaturzeniu bohatera sprzyja atmosfera polityczna lat trzydziestych, szerząca się ideologia nazistowska, która dla niego stanowi nadzieję na zapanowanie w świecie "nowego ładu".


[Wydawnictwo Literackie, 2003]

Zwykło się mówić w odniesieniu do adaptacji utworów literackich, że należy najpierw przeczytać książkę, a dopiero potem obejrzeć film. W tej "mądrości ludowej" jest sporo racji, choć są też wyjątki od tej reguły. "Palacz zwłok" Ladislava Fuksa do takich wyjątków nie należy, choć nie można powiedzieć, aby był niewart naszej uwagi. Wręcz przeciwnie - Fuks napisał powieść hipnotyzującą i wciągającą przy bliższym poznaniu. Cóż jednak począć, gdy za nią kryje się jeszcze ciekawszy i bardziej hipnotyz...