Książka: Szachinszach

Rzadko sięgam po reportaże. Trochę się ich zazwyczaj obawiam – że za trudne, za długie, za nudne, że nie wciągną mnie prawdziwe historie. Jednak ostatnie wydarzenia w Syrii i na Bliskim Wschodzie, fala emigrantów zalewająca Europę i nasza nikła wiedza na temat mieszkających tam narodów skierowały moje myśli ku Ryszardowi Kapuścińskiemu. I tak w me ręce wpadł "Szachinszach". Kawałek najnowszej historii Iranu. Historii, o której wiedziałam tylko tyle, że tworzyli ją szyici i sunnici - odwieczni wr...

Kiedy w Iranie upadała monarchia, nie interesowałam się polityką zagraniczną na tyle, by mieć o tej sprawie własne zdanie. Pamiętam tylko, że trochę żal mi było tego sympatycznego pana w bogato szamerowanym mundurze, jego pięknej żony i uroczych dzieci; gdyby nie ciemniejsza karnacja, nie różniliby się niczym od europejskich rodzin królewskich, lecz w odróżnieniu od tamtych musieli udać się na wygnanie, znienawidzeni przez swoich poddanych. To nie oni budzili moją nieufność, tylko brodaci mułłow...

Iran jest Państwem dla nas dość enigmatycznym. Na podstawie relacji telewizyjnych oraz nielicznych opisów historii tego kraju (jak ten podany na początku filmu "Operacja Argo") nie można w pełni ocenić skali wydarzeń, które doprowadziły do rewolucji w 1979 roku. Bardzo często wszystko przysłania krytyka Republiki Islamskiej, kojarzonej jedynie z religią muzułmańską i jej radykalnymi wyznawcami dokonującymi na całym świecie zamachów. "Szachinszach" zrobił na mnie bardzo duże wrażenie. Widać, ...

Jak przyznał sam Ryszard Kapuściński, "Szachinszach" to książka, która powstała trochę przypadkowo, gdyż do Teheranu wyjechał w zastępstwie za kolegę, który bał się jechać tam, gdzie zaczęła się rewolucja wywołana przez Homeiniego. Mimo iż mamy tu do czynienia z reportażem, "Szachinszacha" czyta się jak świetną literaturę sensacyjną, ponieważ autor miał wielki dar pisarski, lekkie pióro – przelewał na papier myśli i spostrzeżenia na tematy trudne w sposób obrazowy, łatwy do przyswojenia i ni...

"Na całym świecie, o każdej godzinie, na milionach ekranów widzimy nieskończoną liczbę ludzi, którzy coś do nas mówią, o czymś przekonują, robią gesty i miny, zapalają się, uśmiechają, kiwają głowami, pokazują palcem, a my nie wiemy, o co chodzi, czego od nas chcą, do czego wzywają. Jakby to byli przybysze z odległej planety, jakaś wielka armia reklamowych naganiaczy z Wenus czy z Marsa, a przecież to nasi pobratymcy, cząstka naszego rodzaju, te same kości, ta sama krew, też poruszają ustami, te...

Iran. Państwo leżące w Azji, całkowicie zdominowane przez muzułmanów, dzielących się na sunnitów i szyitów. Te grupy wyznaniowe wyróżnia przede wszystkim radykalizm, co rodzi wiele wewnątrzpaństwowych konfliktów, ale nie tylko na podłożu religijnym. Lecz to nie jest główny problem Irańczyków. Nieświadomi, zdominowani przez brutalną i nieudolną władzę, żyją na skraju ubóstwa, pozbawieni wielu praw i przywilejów należnych człowiekowi. Taki właśnie świat przedstawia Kapuściński. Można zadać sobi...

Początkowo planowałem zatytułować moją recenzję „Studium rewolucji”. Jednak po jakimś czasie doszedłem do wniosku, że taki tytuł byłby krzywdzący dla „Szachinszacha”. Co prawda powieść Ryszarda Kapuścińskiego opowiada o narodzinach rewolucji w Iranie za rządów szacha Pahlawiego, autor nie pomija też tła historycznego, politycznego, socjologicznego i geograficznego opisywanych wydarzeń, ale daleko mu do chłodnej, naukowej analizy. W „Szachinszachu” pierwsze miejsce zajmuje bowiem szczegół – pojed...

I Ile kosztuje kraj? Czterysta tysięcy dolarów, dwustu zabitych i ponad pięciuset rannych. To orientacyjne ceny z roku 1953. Teraz wszystko podrożało, ale wtedy taki był mniej więcej koszt - inspirowanego przez CIA - obalenia w Iranie rządu premiera dr Mohammada Mossadegha. II Nie mogłem chyba lepiej trafić z lekturą "Szachinszacha". W Iranie wrze. Jeśli chcesz naprawdę zrozumieć o co tam chodzi, lektura książki Ryszarda Kapuścińskiego jest konieczna. Inaczej skazujesz się na powierzc...

"Szachinszach" to jedna z tych książek Kapuścińskiego, która nie są jest zbiorem reportaży, ale oddzielną pozycją opisującą konkretne wydarzenie. W tej pozycji chodzi o rewolucję islamską w Iranie w roku 1979. Na początku mamy (jak zwykle u Kapuścińskiego) przybliżenie miejsca i postaci. Dowiadujemy się, skąd na tronie Iranu (wcześniej Persji) dynastia Pahlawi oraz jak wygląda życie przeciętnego mieszkańca kraju. Poznajemy szachinszacha Pahlawi, jego charakter i metody rządzenia. Dalej pisarz za...

Właściwie od tej książki zaczeło się moje wertowanie wszystkiego, co dotyczy tematyki Bliskiego Wschodu. Kapuściński opisuje w niej Iran za czasów panowania ostatniego Szacha - Rezy Pahlawiego. Prześledzimy całą jego historię - od przejęcia władzy w 1953 roku, przez lata jego rządów pełnych terroru, zaspokajania chorych ambicji i marzeń kosztem państwa i jego mieszkańców. Jego krwawa dyktatura doprowadziła do wybuchu rewolucji, na której czele stanął przywódca religijny - ajatollah Chomeini. Sam...

Kiedy w marcu 1979 r. Ryszard Kapuściński przyleciał do Teheranu, Iran był ogarnięty rewolucyjnym wrzeniem. Kilka tygodni wcześniej panujący tam szach musiał opuścić kraj, a na czele państwa stanął, wróciwszy z emigracji, ajatollah Chomeini. Monarchię, która szczyciła się istnieniem od 2500 lat, zastąpiła republika islamska.

Rozmawiając z Irańczykami, studiując książki o losach ich ojczyzny, analizując fotografie, artykuły prasowe i dokumenty, przybyły z Polski reporter podjął próbę zrozumienia i opisania procesów, które doprowadziły do historycznego przewrotu. Swoje obserwacje zaczął publikować w polskiej prasie już w 1979 r., ale książkę ukończył dopiero po dwuletniej przerwie, mogąc spojrzeć na wydarzenia w Iranie z pewnej perspektywy, a także będąc bogatszy o doświadczenia innej rewolucji - polskiej "Solidarności".


"Szachinszach" to druga po "Cesarzu" publikacja Ryszarda Kapuścińskiego, która zdobyła światowy rozgłos. Można w niej znaleźć nie tylko relację z pracy reportera i opowieść o dziejach Iranu, ale też znacznie ogólniejszą analizę mechanizmów prowadzących do wybuchu rewolucji oraz refleksję nad jej pierwszymi następstwami: narastaniem podziałów pośród jej zwolenników i kształtowaniem się nowego, fundamentalistycznego reżimu.


[Wydawnictwo Czytelnik, 2020]

Szczerze mówiąc, było to moje pierwsze zetknięcie z twórczością tego autora. Wrażenie - niesamowite. Wrażliwość autora, umiejętność wyrażenia tak wielu myśli i emocji w tak precyzyjny, a jednocześnie działający na wyobraźnię sposób jest dla mnie tym, co czyni tą książkę wyjątkową. Kapuściński maluje w tej opowieści obraz panoramiczny, jednocześnie przykładając wagę do detali - autor potrafi płynnie przechodzić od bardzo ogólnych rozważań oscylujących wokół państwa do emocjonalnych portretów jego...

Iran - była to dwudziesta siódma rewolucja, jaką widziałem w Trzecim Świecie. W dymie i huku zmieniali się władcy, upadały rządy, na fotelach zasiadali nowi ludzie. Ale jedno było niezmienne, niezniszczalne, boję się powiedzieć - wieczne: bezradność. Jakże mi te siedziby komitetów irańskich przypominały to, co widziałem w Boliwii i w Mozambiku, w Sudanie i w Beninie. Co robić? A ty wiesz, co robić? Ja? Nie wiem. A może ty wiesz? Ja? Poszedłbym na całość. Ale jak? Jak iść na całość? Tak, jest to ...