Książka: Hadżi-Murat

Hadżi-Murat, jeden z najdzielniejszych wodzów górali kaukaskich w ich walkach z wojskami carskimi wysłanymi na podbój Kaukazu; postać historyczna. Był krewnym chanów Awarii, górzystego kraju na północno-wschodnich zboczach Kaukazu, i początkowo, po zajęciu tego kraju przez wojska carskie, rządził chanatem awarskim z ramienia Rosji; podejrzany o stosunki z Szamilem, przywódcą plemion kaukaskich walczących z wojskami carskimi, został aresztowany. Uciekł z niewoli i przeszedł otwarcie na stronę Szamila, który mianował go swoim zastępcą. Jako wódz górali odniósł liczne zwycięstwa nad wojskami carskimi. Po nieudanej wyprawie na Tabasarań postanowił przejść ponownie na stronę Rosjan. Od tego wydarzenia rozpoczyna swe opowiadanie Tołstoj.

Wypadki stanowiące tło opowieści rozegrały się w latach 1851-1852 w czasie pobytu Tołstoja na Kaukazie. Osoba Hadżi-Murata i jego tragiczny los wywarły na Tołstoju silne wrażenie; wzmiankę o tym znajdujemy w jego liście do brata Sergiusza z dn. 23 grudnia 1851 r., a w dziesięć lat później opowiada o Hadżi-Muracie dzieciom w swej szkole w Jasnej Polanie. Pomysł opowiadania powstał po czterdziestu pięciu latach. Tołstoj notuje go w swoim dzienniczku pod datą 19 lipca 1896 r.

Rok z górą poświęcił Tołstoj na studia przygotowawcze, a od 1897 do 1904 r. z częstymi przerwami pracuje nad opowiadaniem, nie porzucając studiów nad historią Kaukazu i epoką Mikołaja I. W r. 1904 przerywa pracę nad Hadżi-Muratem, choć nie uważa jej za całkiem skończoną i nie odkłada rękopisu aż do końca życia.

[Dom Wydawniczy Szczepan Szymański, 1992]