Książka: Kosmos

Witold Gombrowicz jest, obok Witkacego, moim ulubionym polskim pisarzem. Każda jego książka jest oryginalna zarówno w treści, jak i w formie. Z "Kosmosem" jest podobnie. Po raz kolejny mistrz Gombrowicz nie zawodzi i, według mnie, jest to jego najlepsza książka. Opowiada ona historię Witolda i jego kolegi Fuksa podczas ich pobytu w Zakopanem, dokąd udali się na wypoczynek. Zatrzymują się w pewnym domu, gdzie spotyka ich mnóstwo tajemniczych przygód. Warstwa fabularna opiera się na wątku krymi...

Gombrowicz powiedział o „Kosmosie”, iż „nie jest zwykłą powieścią, która opowiada jakąś historię – dajmy na to – tragicznej miłości. Ta powieść jest o samym stwarzaniu się tej historii, o stwarzaniu się rzeczywistości...” (Testament, W. Gombrowicz). Zaznaczam więc, iż owa recenzja jest jedynie przedstawieniem jednej z możliwości interpretacyjnych, bowiem dzieło Gombrowicza jest tak wieloznaczne i wielopłaszczyznowe, że nie sposób wyczerpać jego sensów. Człowiek w „Kosmosie” jest istotą pozba...

"Kosmos" to nie podręcznik dla astronomów, ale w pewnym sensie analiza ludzkiego "teraz" (także astronomów). Nasze życie składa się bowiem z małych zdarzeń i znaków, które trzeba umieć odczytywać. Tak naprawdę jednak sztukę tę posiedli tylko nieliczni - umysły analityczne, które wszystko niejako rozbierają na mniejsze części. Dopiero później wyłania się ŁAD. Mistrzowska powieść, w której zakochałam się od pierwszej stronicy.

"U Gombrowicza nie ma rozróżnienia na ja iświat, na prawdę i fałsz, wolność i konieczność - jestem ja wchłaniający w siebie zewnętrzne i jedynie przez formę tego wchłaniania określany" (W.Karpiński) Kosmos dla narratora tej powieści to zespół aluzji domagających się odczytania. Z tego założenia wynika śledztwo, które przewija się przez kolejne stronice książki. Główny bohater Witold i jego alter ego Fuks wspólnie odkrywają "mroczną" tajemnicę zakopiańskiej okolicy. Zapowiada się na niezły kry...

"»Kosmos« nie jest zwykłą powieścią, która opowiada jakąś historię – dajmy na to – tragicznej miłości. Ta powieść jest o samym stwarzaniu się tej historii, o stwarzaniu się rzeczywistości, o tym jak ona niezdarnie, kulawo, rodzi się ze skojarzeń naszych... [...] »Kosmos« wprowadza w sposób zwykły w świat niezwykły, niejako za kulisy świata".

Witold Gombrowicz, "Dziennik 1961-1969" (tom 3)


"Jeśli więc szukać mamy w »Kosmosie« »ludzkiego przesłania«, wyraża się ono w rozpoznaniu tragicznego losu człowieka usytuowanego pomiędzy niefortunnym i wiodącym ku śmierci poszukiwaniem sensowności świata a pokusą zagubienia się w więzieniu samozadowolenia".

Fragment posłowia Kazimierza Bartoszyńskiego

[Wydawnictwo Literackie, 2000]

Zaczynać od cytatu jest chlubnie: "Albowiem wszystko zawsze jest możliwe i w miliardach ewentualnych przyczyn zawsze znajdzie się uzasadnienie każdej kombinacji"*. Cóż to jest "Kosmos"? Świat cały, przestrzeń cała, czas cały, wydarzenia, które są jak umykające, leśne zwierzątka, rzeczy, które zmieniają barwę, kształty, miejsce zamieszkania, ludzie w końcu, piękni i skomplikowani z własnym, wyjątkowym sitem kuchennym-mózgowym na tę zupę materii napiętnowanej znaczeniem. Gombrowiczunio p...

Wróbel powieszony na drucie. Fuks. Leon. Lena. Katasieńka. Usta Katasine - usta Leny - Wróbel? Grabie. strzałka. strzałeczka. kąt. patyk powieszony. Patyk - Wróbel - usta - Lena? Dyszel. Trzy trawki wyrwane. Trzy guziki. Trzy kamyki. Trzy kołki. Pokoik. Katasia. Dyszel - pokój - Katasia - Wróbel? Igła wbita. Pilnik wbity. Stalówka wbita. agrafka wbita. Druga agrafka. Gwóźdź wbity. Igła wbita - gwóźdź wbity - Wróbel powieszony - Usta? Okno. Czajnik. Kot uduszony. Kot powieszony. Kot pogrzebany. K...

Ostatnia powieść Gombrowicza, ale czy w jakiś sposób jest przełomowa, odkrywcza, czy wnosi nową jakość? Dla mnie wręcz przeciwnie, bo czytając "Kosmos" nieustannie łapałem się na tym, że myślę o sobie w wieku 6, 7 lat, gdy smerfy w telewizorze naprawdę zamieszkiwały lasy. To dochodzenie, śledztwo w sprawie wiszącego wróbla i podążanie tropem sprawcy (strzałka na suficie, patyczek wiszący na murze itd.), ma coś w sobie z egocentrycznej zjawy dziecka typu: jak zamknę oczy, to nikt mnie nie będzie ...